Pro multis, czyli za wielu — Benedykt XVI koryguje biskupów

W liście skie­ro­wa­nym do abp. Rober­ta Zol­lit­scha, prze­wod­ni­czą­ce­go Kon­fe­ren­cji Bisku­pów Nie­miec­kich, a za jego pośred­nic­twem do wszyst­kich bisku­pów nie­miec­ko­ję­zycz­nych, Bene­dykt XVI przy­po­mniał obo­wią­zu­ją­ce tłu­ma­cze­nie słów „pro mul­tis” ze Słów Usta­no­wie­nia i naka­zał wpro­wa­dze­nie w nowym wyda­niu śpiew­ni­ka kościel­ne­go (Got­te­slob) tłu­ma­cze­nia „za wie­lu” i usu­nię­cie sze­ro­ko roz­po­wszech­nio­ne­go „za wszyst­kich”. List dato­wa­ny na 14 kwiet­nia br. został upu­blicz­nio­ny dzi­siaj.

Histo­ria spo­ru się­ga począt­ków tłu­ma­cze­nia msza­łu rzym­skie­go na języ­ki naro­do­we. Podob­ną deba­tę prze­szły Kościo­ły lokal­ne uży­wa­ją­ce języ­ka angiel­skie­go. List papie­ża utrzy­ma­ny w przy­ja­znym, ale jed­no­cze­śnie pasto­ral­nie sta­now­czym tonie naka­zu­je sto­so­wa­nie jed­no­li­te­go tłu­ma­cze­nia, któ­re zakoń­czy „brak jed­no­ści mię­dzy bisku­pa­mi obsza­ru nie­miec­ko­ję­zycz­ne­go”.

Treść kore­spon­den­cji to przede wszyst­kim teo­lo­gicz­ne, w tym egze­ge­tycz­ne i pasto­ral­ne uza­sad­nie­nie tłu­ma­cze­nia wier­niej­sze­go łaciń­skie­mu tek­sto­wi mszy świę­tej. Bene­dykt przy­po­mi­na, że w latach 60., kie­dy roz­po­czę­to pra­ce trans­la­tor­skie nad msza­łem, ist­niał egze­ge­tycz­ny kon­sens co do tego, że sło­wa „za wie­lu” odwo­łu­ją­ce się do frag­men­tu z Iza­ja­sza 53,11 (Zacny mój Słu­ga uspra­wie­dli­wi wie­lu, ich nie­pra­wo­ści On sam dźwi­gać będzie – BT) są hebraj­ską for­mą wyra­zu ‘cało­ści’, a zatem rela­cjo­no­wa­ne u ewan­ge­li­stów Mate­usza i Mar­ka Sło­wa Usta­no­wie­nia nale­ży rozu­mieć jako semi­tyzm i prze­tłu­ma­czyć jako „za wie­lu”. – Ten egze­ge­tycz­ny kon­sens w mię­dzy­cza­sie roz­padł się, nie ist­nie­je. W nie­miec­kim Tłu­ma­cze­niu Jed­no­ści (tłu­ma­cze­nie dla kra­jów nie­miec­ko­ję­zycz­nych opra­co­wa­ne w latach 1962–1980 – przyp. DB) sło­wa usta­no­wie­nia Eucha­ry­stii zawie­ra­ją tłu­ma­cze­nie za wie­lu – pod­kre­śla papież.

Bene­dykt XVI przy­po­mniał, że uży­cie for­mu­ły „za wszyst­kich” było czymś wię­cej niż tłu­ma­cze­niem — rów­nież inter­pre­ta­cją. Bene­dykt przy­znał, że po sobo­rze ist­nia­ła ten­den­cja do sta­pia­nia tłu­ma­cze­nia i inter­pre­ta­cji, a on sam spra­wu­jąc mszę świę­tą w róż­nych języ­kach spo­strzegł, że „mię­dzy róż­ny­mi tłu­ma­cze­nia­mi cza­sa­mi trud­no jest zna­leźć coś wspól­ne­go, a leżą­cy u pod­staw wszyst­kich tłu­ma­czeń ten sam tekst z trud­no­ścią był roz­po­zna­wa­ny.” Papież zwró­cił rów­nież uwa­gę, że dopro­wa­dzi­ło to do bana­li­za­cji i ducho­wych strat, na co w 2001 roku zare­ago­wa­ła Kon­gre­ga­cja ds. Kul­tu Boże­go i Dys­cy­pli­ny Sakra­men­tów w instruk­cji Litur­giam authen­ti­cam, pod­kre­śla­ją­ca zasa­dę dosłow­ne­go odwzo­ro­wa­nia.

Cha­rak­te­ry­zu­jąc struk­tu­rę obja­wie­nia, papież stwier­dza, że „Sło­wo Boże czy­ta­ne jest w we wspól­no­cie inter­pre­ta­cyj­nej Kościo­ła” i ono samo musi docho­dzić do gło­su – być może dla nas w nie­co obcej posta­ci; inter­pre­ta­cja musi być mie­rzo­na według wier­no­ści wobec same­go Sło­wa, ale musi być jed­no­cze­śnie dostęp­na dla dzi­siej­sze­go słu­cha­cza.”

Głów­ny frag­ment tek­stu stwier­dza, że w miej­sce inter­pre­ta­cyj­nej wykład­ni „za wszyst­kich” musi wejść pro­sty prze­kład „za wie­lu” (pro mul­tis).

List Bene­dyk­ta nie ma jed­nak wyłącz­nie cha­rak­te­ru dys­cy­pli­nu­ją­ce­go, a przede wszyst­kim pasto­ral­ny. Papież uwzględ­nia pyta­nia, któ­re mogą się poja­wić u osób uczest­ni­czą­cych w mszach: Czyż Chry­stus nie umarł za wszyst­kich? Czy Kościół zmie­nił swo­ją naukę? Czy Kościo­ło­wi wol­no to czy­nić? Czy jest to dzia­ła­nie, któ­re­go celem jest znisz­cze­nie dorob­ku Sobo­ru?

Uwzględ­nia­jąc trud­no­ści i nie­po­kój wier­nych, jakie wywo­ły­wa­ły zmia­ny roz­po­czę­te 50 lat temu, w tym rela­cja mię­dzy tłu­ma­cze­niem i inter­pre­ta­cją, oraz uzna­jąc jak głę­bo­ko tek­sty litur­gicz­ne doty­czą życia ducho­we­go, papież przy­po­mniał, że pod­ję­to decy­zję o grun­tow­nej kate­che­zie przed wpro­wa­dze­niem nowe­go tłu­ma­cze­nia msza­łu, poprzez któ­rą bisku­pi kapła­nom, a kapła­ni wier­nym muszą wytłu­ma­czyć zna­cze­nie słów. – O ile wiem taka kate­che­za na obsza­rze nie­miec­ko­ję­zycz­nym w ogó­le nie prze­pro­wa­dzo­no. Pro­szę was, aby nie­zwłocz­nie przy­go­to­wać taką kate­che­zę – wytknął bra­ciom bisku­pom Bene­dykt XVI.

Papież wyja­śnił jed­no­cze­śnie, że Kościół – szcze­gól­nie w litur­gicz­nych tek­stach – obo­wią­zu­je respekt wobec słów Chry­stu­sa. Wyja­śnia rów­nież, iż zawar­te m.in. w prze­ka­zie św. Paw­ła sło­wa „za was“ nie ozna­cza zawę­że­nia dzie­ła zbaw­czej śmier­ci Chry­stu­sa, a jej kon­kre­ty­za­cję, dla­te­go też kanon rzym­ski uwzględ­nił w swo­im tek­ście oby­dwa biblij­ne warian­ty „za was i za wie­lu”, któ­re wca­le nie zno­szą uni­wer­sal­ne­go prze­sła­nia „za wszyst­kich”. – Dia­lek­tycz­na rela­cja mię­dzy za wie­lu-wszyst­kich ma wła­sne zna­cze­nie. „Za wszyst­kich” poru­sza się po onto­lo­gicz­nej płasz­czyź­nie – bycie i dzia­ła­nie Jezu­sa obej­mu­je całą ludz­kość, prze­szłość i teraź­niej­szość i przy­szłość. Fak­tycz­nie jed­nak dzie­je się to w histo­rycz­nie kon­kret­nej wspól­no­cie tych, któ­rzy świę­tu­ją Eucha­ry­stię i w ten spo­sób docie­ra „do wie­lu” (…) Wie­lu nie­sie odpo­wie­dzial­ność za wie­lu. Wspól­no­ta musi być świa­tłem na świecz­ni­ku i mia­stem na górze dla wszyst­kich.

:: Maga­zyn SR: Pro mul­tis effun­de­tur — za wie­lu wyla­na