Spór o ołtarz i obraz w katedrze. Kościół nie chce ingerencji w swoje kompetencje

Kate­dra św. św. Pio­tra i Paw­ła to naj­więk­sza atrak­cja tury­stycz­na Naum­bur­ga i jed­no z naj­waż­niej­szych pomni­ków histo­rii w Sak­so­nii-Anhalt. Jej dzie­je i archi­tek­tu­ra uka­zu­ją skom­pli­ko­wa­ne losy regio­nu. W zachod­nim chó­rze świą­ty­ni (XIII w.) znaj­du­je się maryj­ny obraz ołta­rzo­wy nama­lo­wa­ny w 1519 roku przez Łuka­sza Cra­na­cha, czo­ło­we­go mala­rza okre­su refor­ma­cji. Środ­ko­wa część nasta­wy ołta­rzo­wej zosta­ła znisz­czo­na w 1541 roku przez rady­ka­łów, któ­rzy chcie­li usu­nię­cia obra­zów z kościo­łów jako prze­ja­wu bał­wa­chwal­stwa i łama­nia Bożych przy­ka­zań.

Choć sam Mar­cin Luter i refor­ma­cja nur­tu wit­ten­ber­skie­go (lute­rań­skie­go) nie zwal­cza­ła sztu­ki sakral­nej i obec­no­ści obra­zów w życiu litur­gicz­nym, na obrze­żach ruchu refor­ma­cyj­ne­go poja­wia­li się akty­wi­ści, któ­rzy się temu sprze­ci­wia­li. Wła­śnie w 1541 roku, kie­dy Naum­burg prze­cho­dził w ręce ewan­ge­lic­kie, a bli­ski przy­ja­ciel Lutra – Miko­łaj von Ams­dorf zosta­wał w Naum­bur­gu pierw­szym w histo­rii Refor­ma­cji bisku­pem ewan­ge­lic­kim – doszło do zamie­szek spro­wo­ko­wa­nych przez rady­ka­łów. Znisz­czo­ny ołtarz (oca­la­ły zewnętrz­ne skrzy­dła) zde­mon­to­wa­no i prze­cho­wy­wa­no w maga­zy­nie.

Bon­ho­ef­fer na ołta­rzu

Dopie­ro po 500 latach para­fia kate­dral­na pod­ję­ła decy­zję o powro­cie ołta­rza do kościo­ła i uzu­peł­nie­nie bra­ku­ją­ce­go, cen­tral­ne­go ele­men­tu. Zle­ce­nie otrzy­mał kato­lic­ki arty­sta Micha­el Trie­gel z Lip­ska, któ­ry stwo­rzył obraz będą­cy połą­cze­niem tra­dy­cji i współ­cze­sno­ści, stąd ołtarz nosi obec­nie nazwę Ołta­rza Cra­na­cha-Trie­gla (niem. Cra­nach-Trie­gel-Altar). O Trie­glu było gło­śno w 2010 r., gdy na zle­ce­nie die­ce­zji raty­zboń­skiej stwo­rzył por­tret papie­ża Bene­dyk­ta XVI (dru­ga wer­sja obra­zu z 2013 roku wisi w Amba­sa­dzie RFN przy Sto­li­cy Apo­stol­skiej).

Obraz przed­sta­wia sce­nę tzw. świę­tej roz­mo­wy (łac. sacra conver­sa­tio), a więc moty­wu uka­zu­ją­ce­go Mat­kę Bożą zasia­da­ją­cą na tro­nie, trzy­ma­ją­cą Dzie­ciąt­ko Jezus, a wokół nich sto­ją posta­ci świę­tych. Tyle że Trie­gel zde­cy­do­wał się na uwspół­cze­śnio­ną wer­sję i w tłu­mie za Marią nie ma apo­sto­łów, a są zwy­kli ludzie, w tym męż­czy­zna w bejs­bo­lów­ce. Jedy­ną roz­po­zn­wal­ną oso­bą jest ks. Die­trich Bon­ho­ef­fer, nie­miec­ki teo­log lute­rań­ski zamor­do­wa­ny przez nazi­stów w ostat­nich dniach woj­ny za udział w spi­sku na życie Hitle­ra.

Z tyłu ołta­rza znaj­du­je się postać Chry­stu­sa Zmar­twych­wsta­łe­go przed­sta­wio­ne­go w tra­dy­cyj­ny spo­sób.

Ołtarz został ukoń­czo­ny i poświę­co­ny w ramach nabo­żeń­stwa eku­me­nicz­ne­go w 2022 roku. Poświę­ce­nia doko­nał biskup ewan­ge­lic­ki razem z bisku­pem rzym­sko­ka­to­lic­kim, a gest ten uka­zy­wa­no przede wszyst­kim jako akt pojed­na­nia z histo­rią w kon­tek­ście burz­li­wych dzie­jów refor­ma­cji. Jesz­cze rok temu wca­le nie było pew­ne czy obraz powró­ci na swo­je wła­ści­we miej­sce. Przez czte­ry lata odby­wał tour­nee po Niem­czech, a jed­no­cze­śnie w Niem­czech toczy­ła się kry­ty­ka czy dzie­ło Trie­ge­la nie jest zbyt nowa­tor­skie. Dopie­ro po wie­lu roz­mo­wach i zabie­gach obraz na sta­łe wró­cił do kate­dry, a w dodat­ku na swo­je pier­wot­ne miej­sce w zachod­niej czę­ści.

W 2018 roku kate­dra tra­fi­ła na listę Świa­to­we­go Dzie­dzic­twa UNESCO. Wła­ści­cie­lem praw­nym kate­dry jest od 1930 roku fun­da­cja pra­wa publicz­ne­go “Zrze­sze­nie Fun­da­cji Katedr w Naum­bur­gu, Mer­se­bur­gu i kole­gia­ty w Zeitz”, pod­le­ga­ją­ca kra­jo­wi związ­ko­we­mu Sak­so­nii-Anhalt. Jed­nak praw­nym użyt­kow­ni­kiem świą­ty­ni jest Kościół ewan­ge­lic­ki, a kon­kret­nie lokal­na para­fia.

Fun­da­to­rzy patrzą w pust­kę

Eks­per­ci UNESCO z orga­ni­za­cji ICOMOS oraz wła­dze fun­da­cji zde­cy­do­wa­ły, że ołtarz powi­nien zostać prze­nie­sio­ny z zachod­nie­go chó­ru do pół­noc­nej czę­ści.

Powód? Według eks­per­tów ołtarz zasła­nia figu­ry fun­da­to­rów kate­dry, w tym Uty i Eckhar­da z Naum­bur­ga.

Wła­dze lan­du wyda­ły oświad­cze­nie, że z decy­zją eks­perc­ką zgo­dzi­ła się para­fia. Przed­sta­wi­cie­le para­fii natych­miast zde­men­to­wa­li te infor­ma­cje i pod­kre­śli­li, że para­fia nigdy nie zga­dza­ła się na prze­nie­sie­nie ołta­rza i że powi­nien on zostać tam, gdzie jego miej­sce.

Para­fia opu­bli­ko­wa­ła oświad­cze­nie, w któ­rym stwier­dza, że dokład­na ana­li­za figur wyka­za­ła, że ich spoj­rze­nia kie­ru­ją się na litur­gicz­ne cen­trum, a więc ołtarz, a tym samym na Chry­stu­sa. – Ołtarz nie stoi zatem w sprzecz­no­ści do porząd­ku prze­strzen­ne­go, ale w zgo­dzie z nim – czy­ta­my w oświad­cze­niu. W tek­stach pra­so­wych poja­wia­ją się dodat­ko­we komen­ta­rze, prze­ko­nu­ją­ce, że jeśli ołta­rza zabrak­nie to twa­rze fun­da­to­rów będą patrzeć w … pust­kę.

Para­fia otrzy­ma­ła wspar­cie władz Ewan­ge­lic­kie­go Kościo­ła Środ­ko­wych Nie­miec oraz świa­ta kul­tu­ry i poli­ty­ki. Układ litur­gicz­ny kate­dry to wyłącz­na kom­pe­ten­cja Kościo­ła, a nie fun­da­cji czy UNESCO — pod­kre­śla­ją wła­dze Kościo­ła, któ­rym wtó­ru­ją tak­że przed­sta­wi­cie­le ogól­no­nie­miec­kich mediów. W trak­cie spo­ru poja­wi­ły się infor­ma­cje, że jeśli do zmian nie doj­dzie UNESCO mogło­by zasto­so­wać sank­cje w posta­ci ode­bra­nia lub zawie­sze­nia wpi­su świą­ty­ni na listę Świa­to­we­go Dzie­dzic­twa.

Wyda­wa­ło się, że spór zakoń­czy się decy­zja­mi fun­da­cji oraz UNESCO. Jed­nak sil­ny opór para­fii, któ­ra uzy­ska­ła wspar­cie Kościo­ła i zna­czą­cych tytu­łów pra­so­wych, spo­wo­do­wał, że nowa odsło­na spo­ru o obraz jesz­cze potrwa. Bie­żą­cy kon­flikt wpi­su­je się moc­no w powią­za­ne deba­ty o rela­cjach pań­stwa i kur­czą­cych się Kościo­łów, w tym przede wszyst­kim o ich miej­sce i obec­ność w nie­miec­kim porząd­ku praw­nym oraz kwe­stiach spo­łecz­no-poli­tycz­nych.

Zdję­cie tytu­ło­we przed­sta­wia jeden z ołta­rzy w kate­drze ewan­ge­lic­kiej w Naum­bur­gu nad Solo­wą (zdję­cie z 2017 roku, ekumenizm.pl)

---

Gale­ria