Czy istnieje teologia afrykańska?

Teo­lo­gia afry­kań­ska w roz­wo­ju (Afri­can the­olo­gy in pro­cess) – brzmiał tytuł wykła­du prof. Mode­ste Malu z Fakul­te­tu Teo­lo­gii Kato­lic­kiej Uni­wer­sy­te­tu w Kin­sza­sie. Wykład na temat teo­lo­gii ewo­lu­ują­cej w śro­do­wi­sku czar­nej Afry­ki odbył się wczo­raj na Kato­lic­kim Uni­wer­sy­te­cie Lova­nium.

Teo­lo­gia afry­kań­ska jest cały czas w roz­wo­ju, dopie­ro zaczy­na kształ­to­wać wła­sną toż­sa­mość. Czer­pie z teo­lo­gii zachod­nio-chrze­ści­jań­skiej, na kry­ty­ce któ­rej wyro­sła – tłu­ma­czył pro­fe­sor Malu. Teo­lo­gia afry­kań­ska naro­dzi­ła się w atmos­fe­rze unie­za­leż­nia­nia się kolo­nii od państw euro­pej­skich. Nie­pod­le­głość poli­tycz­na sprzy­ja­ła powsta­wa­niu nie­za­leż­nych, nowo­cze­snych tren­dów kul­tu­ro­wych w Afry­ce. Jed­nym z nich była ory­gi­nal­na myśl teo­lo­gicz­na. Zda­niem pro­fer­so­ra Mode­ste Malu dwo­ma zasad­ni­czy­mi czyn­ni­ka­mi, któ­re wpły­nę­ły na wyge­ne­ro­wa­nie spe­cy­ficz­nej nauki o Bogu w Koście­le afry­kań­skim była po pierw­sze inkul­tu­ra­cja, a po dru­gie potrze­ba przyj­rze­nia się pro­ble­mom ludzi miesz­ka­ją­cych w Afry­ce.

Teo­lo­gia afry­kań­ska nie ma wła­sne­go języ­ka – twier­dzi Malu – posłu­gu­je się kate­go­ria­mi zaczerp­nię­ty­mi z zachod­nie­go chrze­ści­jań­stwa. Poli­ty­ka Kościo­ła w uję­ciu tej mło­dej teo­lo­gii to dzia­ła­nie na rzecz zba­wie­nia jak naj­więk­szej licz­by dusz; wizja czło­wie­ka jest augu­stiań­ska, a w wizji Kościo­ła dużo jest z podej­ścia insty­tu­cjo­nal­ne­go, etc.

Ory­gi­nal­ność teo­lo­gii afry­kań­skiej pole­ga nato­miast na szcze­gó­lym akcen­to­wa­niu misyj­nej natu­ry Kościo­ła. Ten aspekt był w Afry­ce zawsze naj­bar­dziej czy­tel­ny. Kościół w Afry­ce pozo­sta­je od wie­ków zwia­za­ny z dzia­łal­no­ścią na rzecz ubo­gich i cier­pią­cych. W XX wie­ku pod­ję­to się kry­ty­ki histo­rii Kościo­ła w byłych kolo­niach. W ten spo­sób zaczę­ła się kształ­to­wać nowa teo­lo­gia, któ­rej głów­ny­mi postu­la­ta­mi sta­ła się wyja­śnie­nie dwóch rze­czy: chrze­ści­jań­skiej kon­cep­cji czło­wie­ka (celem uczy­nie­nia jej przy­stęp­niej­szej dla wier­nych) oraz tego, jak w Koście­le czło­wiek zosta­je zba­wio­ny przez Chry­stu­sa.

Prof. M. Malu zapo­znał słu­cha­czy z aktu­al­ny­mi tren­da­mi teo­lo­gii afry­kań­skiej, wśród któ­rej wyróż­nił trzy naj­waż­niej­sze: wyzwa­la­ja­cą inkul­tu­ra­cję (libe­ra­ting encul­tu­ra­tion, oma­wia­ną przez teo­lo­ga, prof. Eva­ri­se Mzu­zi Biba­ki w jego książ­ce “Kościół — Mat­ka”), pole­ga­ją­cą na afir­ma­cji przez Kościół lokal­nych wie­rzeń i oby­cza­jów; teo­lo­gię inwen­cjo­nal­ną (the­olo­gy of inven­tion, Leonard San­ten­di “Dogmat a inkul­tu­ra­cja”), postu­lu­ją­cą her­me­neu­tycz­ne podej­ście, rein­ter­pre­ta­cję euro­pej­skiej teo­lo­gii i histo­rii Kościo­ła. Trze­cim tren­dem, repre­zen­to­wa­nym przez same­go pre­le­gen­ta, była inwen­cja kul­tu­ro­wa (cul­tu­ral inven­tion). Ostat­nia idea zakła­da przej­ście od bycia przed­mio­tem zba­wien­nej misji Kościo­ła do sta­nia się pod­mio­tem gło­sze­nia Ewan­ge­lii. Inwen­cja kul­tu­ro­wa postu­lu­je – zda­niem jej auto­ra – zaję­cie przez każ­de­go chrze­ści­ja­ni­na posta­wy oso­by odpo­wie­dzial­nej za Kościół. “Tym samym kul­tu­ro­wa inwen­cja pro­mu­je czło­wie­ka” – powie­dział Malu.

Teo­lo­gia afry­kań­ska jest bar­dzo prak­tycz­nym uję­ciem nauki chrze­ści­jań­skiej. Sta­wia na kon­kret­ną dzia­łal­ność Kościo­ła w danym śro­do­wi­sku. Doty­ka też waż­nych chrze­ści­jań­skich war­to­ści, gdyż swym wezwa­niem do misji akcen­tu­je potrze­bę poświę­ce­nia, a nawet męczeń­stwa.

Mode­ste Malu jest człon­kiem Sto­wa­rzy­sze­nia Teo­lo­gów Świec­kich w Kon­go, wykła­dow­cą teo­lo­gii fun­da­men­tal­nej na Fakul­te­cie Teo­lo­gicz­nym Uni­wer­sy­te­tu w Kin­sza­sie. Roz­głos prof. M. Malu przy­nio­sły publi­ka­cje z zakre­su teo­lo­gii wyzwo­le­nia.