Kardynał József Mindszenty — 30. rocznica śmierci

Po szko­le pod­sta­wo­wej i gim­na­zjum Mind­szen­ty pod­jął stu­dia teo­lo­gicz­ne w semi­na­rium duchow­nym w Szom­ba­the­ly. 12 czerw­ca 1915 roku przy­jął świę­ce­nia kapłań­skie i przez dwa lata był wika­riu­szem w Fel­söpa­ty. Jego głów­nym zaję­ciem była kate­chi­za­cja mło­de­go poko­le­nia oraz dzia­łal­ność publi­cy­stycz­na, tak­że o tema­tach poli­tycz­nych, za co raz poszedł na kil­ka mie­się­cy do wię­zie­nia. 1 paź­dzier­ni­ka 1919 ks. Midn­szen­ty objął sta­no­wi­sko pro­bosz­cza para­fii w Szom­ba­the­ly, gdzie przez 25 lat pro­wa­dził inten­syw­ną dzia­łal­ność dusz­pa­ster­ską i spo­łecz­ną, budząc sza­cu­nek para­fian, a tak­że chrze­ści­jan innych wyznań.

Nun­cjusz apo­stol­ski abp Ange­lo Rot­ta poro­zu­miał się z rzą­dem i przed­ło­żył papie­żo­wi Piu­so­wi XII kan­dy­da­tu­rę ks. Mind­szen­ty na obję­cie biskup­stwa Vesz­prém. Mimo sprze­ci­wu pry­ma­sa Węgier, kar­dy­na­ła Jusz­ti­ni­ána Serédi, 4 mar­ca 1944 Pius XII mia­no­wał Mindszenty´go ordy­na­riu­szem Vesz­prému. Jesz­cze przed przy­ję­ciem świę­ceń bisku­pich przez Mindszenty´go na Węgry wkor­czy­ły woj­ska hitle­row­skie. Miklos de Nagy­ba­nya Hor­thy, mario­net­ko­wy namiest­nik Hitle­ra, chciał uchro­nić Węgry przed woj­ną poprzez zawar­cie pak­tu z III Rze­szą. 31. paź­dzier­ni­ka 1944 roku Mind­szen­ty wraz z inny­mi bisku­pa­mi opu­bli­ko­wał dekla­ra­cję, w któ­rej sprze­ci­wił się woj­nie pro­wa­dzo­nej przez Niem­ców. Na kon­se­kwen­cje nie trze­ba było dłu­go cze­kać. Niem­cy inter­no­wa­li bisku­pa wraz z księż­mi i stu­den­ta­mi teo­lo­gii do miej­sco­wo­ści Sopron­köhi­da. Mind­szen­ty został uwol­nio­ny pod koniec mar­ca 1945 roku, jesz­cze przed wkro­cze­niem Armii Czer­wo­nej.

Kło­po­ty nowe­go Pry­ma­sa

29 mar­ca 1945 roku umie­ra pry­mas Serédi. Na pole­ce­nie papie­ża Piu­sa XII arcy­bi­skup Józ­sef Grösz uda­je się z taj­ną misją do bisku­pa Mind­szen­ty, czy był­by gotów objąć sta­no­wi­sko pry­ma­sa Węgier. Emi­sa­riusz papie­ża pozo­sta­wia Mindszenty´mu 24 godzi­ny do zasta­no­wie­nia. Decy­zja była pozy­tyw­na i 15. wrze­śnia br. ogło­szo­no ofi­cjal­ną nomi­na­cję. Kil­ka mie­się­cy póź­niej, 18 lute­go 1946 roku Pius XII kreu­je arcy­bi­sku­pa buda­pesz­tań­sko-ostrze­hom­skie­go Mind­szen­ty na kar­dy­na­ła.

Krót­ko po zakoń­cze­niu woj­ny Mind­szen­ty odbył kil­ka podró­ży zagra­nicz­nych, w tym do Włoch i USA. Szcze­gól­nie w Sta­nach Zjed­no­czo­nych kar­dy­nał Mind­szen­ty zwra­cał uwa­gę opi­nii publicz­nej na prze­śla­do­wa­nie Kościo­ła na Węgrzech przez komu­ni­stów. Na Węgrzech Mind­szen­ty stał się sym­bo­lem opo­ru wobec komu­ni­stycz­nych zbrod­nia­rzy, któ­rzy zde­cy­do­wa­li, że kar­dy­na­ła nale­ży się jak naj­szyb­ciej pozbyć. Spo­sób postę­po­wa­nia wypra­co­wa­ła Moskwa w poro­zu­mie­niu z Buda­pesz­tem.

W dru­gi dzień świąt Naro­dze­nia Pań­skie­go 1948 roku kar­dy­nał Mind­szen­ty został aresz­to­wa­ny. Po dłu­go­trwa­łych tor­tu­rach, przy któ­rych sto­so­wa­no rów­nież nar­ko­ty­ki, kar­dy­na­ła osą­dzo­no na poka­zo­wym pro­ce­sie. W lutym 1949 roku hie­rar­chę ska­za­no na doży­wo­cie za zdra­dę sta­nu i prze­stęp­stwa dewi­zo­we. Do 1956 roku kar­dy­nał Mind­szen­ty pozo­stał w odosob­nie­niu. Pod­czas węgier­skiej wio­sny ludów w 1956 roku kar­dy­nał został uwol­nio­ny i w trium­fal­nym pocho­dzie przy­był do sto­li­cy. Radość nie trwa­ła jed­nak dłu­go. Trzy dni póź­niej na Węgry wkro­czy­ły woj­ska sowiec­kie, mor­du­jąc wie­lu Węgrów. Mind­szen­ty schro­nił się w amba­sa­dzie Sta­nów Zjed­no­czo­nych, gdzie pozo­stał do 1971 roku na koszt ame­ry­kań­skie­go epi­sko­pa­tu.

Bło­go­sła­wio­ne nie­po­słu­szeń­stwo

Po odwil­ży w sto­sun­kach ame­ry­kań­sko-radziec­kich obec­ność Mindszety´go na tere­nie buda­pesz­tań­skiej amba­sa­dy zaczę­ła wadzić. Za ple­ca­mi kar­dy­na­ła Ame­ry­ka­nie pod­ję­li roz­mo­wy z papie­żem Paw­łem VI, któ­ry rów­nież chciał popra­wy sto­sun­ków z Sow­je­ta­mi, mając nadzie­ję na polep­sze­nie sytu­acji Kościo­ła w Euro­pie Środ­ko­wo-Wschod­niej. Wbrew woli Mindszenty´go. Zde­cy­do­wa­no, że Mind­szen­ty zosta­nie wyda­lo­ny z Węgier i będzie miał nało­żo­ny zakaz publi­ka­cji. 28 wrze­śnia 1971 Mind­szen­ty opusz­cza Węgry i wbrew woli papie­ża zamiesz­ku­je w węgier­skim semi­na­rium duchow­nym w Austrii, oraz publi­ku­je swo­je wspo­mnie­nia.

Dodat­ko­wo pry­mas Mind­szen­ty pod­jął kil­ka zagra­nicz­nych podró­ży do dia­spo­ry węgier­skiej na świe­cie, opo­wia­da­jąc o sytu­acji Kościo­ła w ich ojczyź­nie. Poiry­to­wa­ny rząd Węgier zaczął naci­skać na Waty­kan, aby ten zdy­scy­pli­no­wał nie­po­słu­isz­ne­go kar­dy­na­ła. Z przy­czyn pasto­ral­nych Paweł VI zawie­sił Mindszenty´go w lutym 1974 roku w funk­cjach dusz­pa­ster­skich. Mind­szen­ty jed­nak dalej podró­żo­wał. Zmarł na sku­tek wypra­wy do Połu­dnio­wej Afry­ki we Wied­niu 6 maja 1975 roku. Kar­dy­na­ła pocho­wa­no w austriac­kim klasz­to­rze Maria Zell, obok jego poprzed­ni­ka, pry­ma­sa Györ­gy Sze­lepc­sényi (+ 1686).

W testa­men­cie kar­dy­nał Mind­szen­ty wyra­ził życze­nie, aby pocho­wa­no go na Węgrzech dopie­ro wte­dy, kie­dy “gwiaz­da moskwiew­skiej bez­boż­no­ści znik­nie z nie­ba Maryi i św. Ste­fa­na.” 4 maja 1991 sar­ko­fag z cia­łem hie­rar­chy powró­cił na Węgry. Na gro­bie w kate­drze ostrze­hom­skiej wid­nie­je epi­ta­fium: Życie go poni­ży­ło, śmierć wywyż­szy­ła (vita humi­lia­vit — mors exal­ta­vit).

Dzie­dzic­two

Po prze­mia­nach demo­kra­tycz­nych na Węgrzech kar­dy­nał Mind­szen­ty stał się na nowo odkry­wa­nym źró­dłem inspi­ra­cji dla węgier­skich kato­li­ków, a tak­że ich współ­wy­znaw­ców na całym świe­cie, prze­śla­do­wa­nych przez tota­li­tar­ne reżi­my. W 1958 roku ame­ry­kań­ski duchow­ny ks. C. Ste­phen Dun­ker zało­żył Fun­da­cję im. kar­dy­na­ła Józ­se­fa Mindszenty´go, któ­ra dzia­ła do dziś. Sam Dun­ker został wyda­lo­ny z Chin przez komu­ni­stycz­ne wła­dze. Fun­da­cja orga­ni­zu­je kon­fe­ren­cje nauko­we i pro­gra­my edu­ka­cyj­ne o komu­ni­zmie. Na stro­nach inter­ne­to­wych fun­da­cji moż­na prze­czy­tać comie­sięcz­ne rapor­ty z jej dzia­łal­no­ści (The Mind­szen­ty Report).