“Misterium wiary” po polsku

Nakła­dem Wydaw­nic­twa War­szaw­skiej Metro­po­lii Pra­wo­sław­nej uka­zał się jeden z naj­bar­dziej popu­lar­nych współ­cze­snych pod­ręcz­ni­ków do pra­wo­sław­nej teo­lo­gii dogma­tycz­nej – pol­ski prze­kład pra­cy ihu­me­na Hila­rio­na (Ałfie­je­wa), współ­cze­śnie arcy­bi­sku­pa woło­ko­łam­skie­go, prze­wod­ni­czą­ce­go Depar­ta­men­tu Kon­tak­tów Zewnętrz­nych Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go, pt. „Miste­rium wia­ry”.

Pre­zen­tu­jąc tę wyjąt­ko­wą książ­kę, zwróć­my naj­pierw uwa­gę na oso­bę same­go auto­ra – uzna­ne­go pra­wo­sław­ne­go teo­lo­ga mło­de­go poko­le­nia – dok­to­ra filo­zo­fii Uni­wer­sy­te­tu w Oxford oraz dok­to­ra teo­lo­gii Pra­wo­sław­ne­go Insty­tu­tu Teo­lo­gicz­ne­go św. Ser­giu­sza w Pary­żu.

„Chy­ba nie ma dzi­siaj oso­by, któ­ra zaj­mu­jąc się poważ­nie teo­lo­gią pra­wo­sław­ną, nie sły­sza­ła­by o rosyj­skim bisku­pie Hila­rio­nie (Ałfie­je­wie)” – pisze o nim w przed­mo­wie do prze­kła­du Biskup Sie­mia­tyc­ki Jerzy – „obda­rzo­nym nie tyl­ko wiel­kim wyczu­ciem teo­lo­gicz­nym, ale jed­no­cze­śnie uzna­nym kom­po­zy­to­rze i wraż­li­wym muzy­ku”. Pre­zen­to­wa­na książ­ka to pierw­sza duża publi­ka­cja auto­ra, przed sied­mio­ma laty pod­nie­sio­ne­go do god­no­ści bisku­piej i kie­ru­ją­ce­go Depar­ta­men­tem Kon­tak­tów Zewnętrz­nych Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go. W jego oso­bie zatem w jed­no łączą się aż trzy wyjąt­ko­we dary Boże – wie­dza teo­lo­gicz­na, wraż­li­wość kom­po­zy­tor­ska i talent dyplo­ma­tycz­ny. Na temat wyjąt­ko­we­go talen­tu arcy­bi­sku­pa Hila­rio­na, uzna­ny współ­cze­sny teo­log pra­wo­sław­ny Biskup Doklei Kal­li­stos (Ware) pisze tak: „Nigdy wcze­śniej, ani póź­niej nie mia­łem ucznia na tyle ukie­run­ko­wa­ne­go (kon­se­kwent­ne­go, sku­pio­ne­go na okre­ślo­nym celu) w swej pra­cy nauko­wej i zdol­ne­go w tak krót­kim cza­sie ukoń­czyć swo­ją pra­cę dok­tor­ską”.

„Miste­rium wia­ry”, jest – jak pod­po­wia­da pod­ty­tuł – wpro­wa­dze­niem do pra­wo­sław­nej teo­lo­gii dogma­tycz­nej, pra­cą napi­sa­ną – jak pisze sam autor – „ pod­czas Wiel­kie­go Postu 1992 r.”, a opu­bli­ko­wa­ną po raz pierw­szy w języ­ku ory­gi­na­łu w 1996 roku. Od tego cza­su docze­ka­ła się już ona kolej­nych wydań oraz prze­kła­dów na wie­le języ­ków euro­pej­skich. Dzię­ki tłu­ma­cze­niu Jaro­sła­wa Char­kie­wi­cza oraz redak­cji ks. Wło­dzi­mie­rza Misi­ju­ka sta­ła się ona zatem dostęp­na pol­skie­mu czy­tel­ni­ko­wi, któ­re­mu trud spra­wi­ły­by inne wer­sje języ­ko­we książ­ki. 

Na pyta­nie czym jest „Miste­rium wia­ry”, biskup Jerzy odpo­wia­da tak: „To przede wszyst­kim ele­men­tarz wia­ry pra­wo­sław­nej, któ­ry wpro­wa­dza nas w tajem­ni­cę pozna­wa­nia Boga. Autor swo­je roz­wa­ża­nia roz­po­czy­na od poszu­ki­wa­nia Stwór­cy, wska­zu­jąc na róż­no­rod­ność dróg i spo­so­bów zbli­ża­nia się do Praw­dy. Książ­ka nie jest pod­ręcz­ni­kiem scho­la­stycz­nej dogma­ty­ki, ogra­ni­cza­ją­cym się do trud­nych defi­ni­cji i okre­śleń. Kore­spon­du­je ona z życiem czło­wie­ka, wyja­śnia przy­czy­ny i ilu­stru­je skut­ki. Biskup Hila­rion dys­po­nu­je umie­jęt­no­ścią inte­gral­nej myśli teo­lo­gicz­nej. Nie odry­wa jej od asce­zy i modli­twy, co nada­je jego roz­wa­ża­niom cha­rak­te­ru auto­ry­ta­tyw­ne­go. Jego nauczy­ciel i ducho­wy ojciec, biskup Kal­li­stos (Ware) napi­sał, że Autor pozo­sta­je w zgo­dzie z  patry­stycz­ną świa­do­mo­ścią, gdzie teo­lo­giem jest ten, kto się modli i ten, kto się modli jest teo­lo­giem. I rze­czy­wi­ście, nie moż­na zapo­mi­nać, że wpro­wa­dze­nie w teo­lo­gię ozna­cza modli­twę, a modli­twa ozna­cza teo­lo­gię. Ta świa­do­mość jest głę­bo­ko zako­rze­nio­na w myśli teo­lo­gicz­nej bisku­pa Hila­rio­na (Ałfie­je­wa)”.

Z kolei wspo­mnia­ny już biskup Kal­li­stos w przed­mo­wie do wyda­nia angiel­skie­go zwra­ca uwa­gę na to, że pre­zen­to­wa­ną pra­cę „cha­rak­te­ry­zu­je podej­ście cało­ścio­we i wszech­ogar­nia­ją­ce. Dla jej auto­ra nie ist­nie­je roz­gra­ni­cze­nie pomię­dzy teo­lo­gią i ducho­wo­ścią, mię­dzy dogma­tem i oso­bi­stym doświad­cze­niem, mię­dzy wia­rą i modli­twą: wszyst­ko to razem two­rzy jed­ną całość”. Ten sam hie­rar­cha zwra­ca uwa­gę na to, że arcy­bi­skup Hila­rion pra­wo­sław­ne naucza­nie sta­ra się przed­sta­wić z per­spek­ty­wy oso­bi­stej, prak­tycz­nej i dyna­micz­nej, jako dro­gi życia. Pod­kre­śla też, że „jed­ną z naj­bar­dziej ujmu­ją­cych cech tej książ­ki jest to, że jej tekst jest w spo­sób boga­ty zilu­stro­wa­ny cyta­ta­mi z dzieł Ojców oraz współ­cze­snych teo­lo­gów”. Recen­zu­ją­cy pra­cę prof. Uni­wer­sy­te­tu w Oxford Dimi­tri Obo­len­sky akcen­tu­je przy tym, że „książ­ka ta sprzy­ja uwol­nie­niu się rosyj­skiej teo­lo­gii pra­wo­sław­nej od tego, o czym swe­go cza­su mówił o. Geo­r­ges Flo­ro­vsky, a mia­no­wi­cie od scho­la­stycz­ne­go podej­ścia do myśli teo­lo­gicz­nej”. Dada­je też: „cho­dzi nie tyl­ko o to, że o. Hila­rion bar­dzo dobrze zna dzie­ła świę­tych Ojców, lecz o to, że autor odna­wia ich łącz­ność z doświad­cze­niem cer­kiew­nym. On nie tyle po pro­stu cytu­je Ojców, raczej myśli tak, jak w swo­im cza­sie myśle­li Ojco­wie Kościo­ła. Tym samym współ­cze­sne­mu czy­tel­ni­ko­wi wska­zy­wa­na jest dro­ga wio­dą­ca ku rze­czy­wi­stej świa­do­mo­ści cer­kiew­nej”.

Ogrom­ną zale­tą książ­ki jest też wyjąt­ko­wo przy­stęp­ny język, jakim zosta­ła napi­sa­na oraz cał­ko­wi­ty brak pate­tycz­nej uczo­no­ści, pole­ga­ją­cy m.in. na tym, że za każ­dym razem, gdy uży­wa­ne są ter­mi­ny teo­lo­gicz­ne, autor natych­miast je wyja­śnia. Wszyst­ko to spra­wia, że „Miste­rium wia­ry” wyda­je się być książ­ką, któ­ra powin­na stać się lek­tu­rą obo­wiąz­ko­wą dla wszyst­kich stu­den­tów teo­lo­gii, semi­na­riów i aka­de­mii. Jed­no­cze­śnie jed­nak jest ona skie­ro­wa­na do bar­dzo sze­ro­kie­go krę­gu czy­tel­ni­ków, do czy­tel­ni­ka pro­ste­go, pra­wo­sław­ne­go bądź nie, jak też do oso­by nie­wie­rzą­cej, któ­rą potra­fi zna­ko­mi­cie wpro­wa­dzić w samo sed­no pra­wo­sław­ne­go życia. Wszyst­ko to tym bar­dziej pod­no­si jej zale­ty.

Pod­su­mo­wu­jąc war­tość pre­zen­to­wa­nej pra­cy, sko­rzy­staj­my z ocen dwóch wybit­nych znaw­ców tema­tu. Pro­fe­sor Pra­wo­sław­ne­go Insty­tu­tu Teo­lo­gicz­ne­go św. Ser­giu­sza w Pary­żu Nico­las Los­sky uznał „Miste­rium wia­ry” za „jeden z naj­lep­szych przy­kła­dów odro­dze­nia nauk teo­lo­gicz­nych w Koście­le pra­wo­sław­nym w Rosji”. Z kolei Dimi­tri Obo­len­sky, hono­ro­wy pro­fe­sor bizan­ty­ni­sty­ki Uni­wer­sy­te­tu Oks­fordz­kie­go i czło­nek Aka­de­mii Bry­tyj­skiej nazwał ją „bar­dzo war­to­ścio­wym wkła­dem do naucza­nia dla nasze­go Kościo­ła, do jego litur­gii i modli­twy oraz dla ducho­wej przy­szło­ści Rosji”.

Zachę­ca­jąc wszyst­kich do lek­tu­ry tego dzie­ła, biskup Kal­li­stos pisał:  „O praw­dzi­wej teo­lo­gii, jak twier­dzi biskup Hila­rion, nie da się mówić bez uczu­cia zadzi­wie­nia. Zgod­nie ze sło­wa­mi Alber­ta Ein­ste­ina. Niech niniej­sza książ­ka obu­dzi w wie­lu czy­tel­ni­kach tę życio­daj­ną zdol­ność zdu­mie­wa­nia się i uwiel­bie­nia w obli­czu Boga”. Biskup Sie­mia­tyc­ki Jerzy przed­mo­wę swą koń­czy zaś sło­wa­mi: „Z ogrom­nym zado­wo­le­niem i teo­lo­gicz­nym entu­zja­zmem nale­ży powi­tać pol­skie tłu­ma­cze­nie i edy­cję zna­nej już na całym świe­cie książ­ki bisku­pa Hila­rio­na. Jestem prze­ko­na­ny, że powięk­szy ona nie tyl­ko biblio­te­kę ist­nie­ją­cych już tłu­ma­czeń, ale przede wszyst­kim jesz­cze więk­szej rze­szy poszu­ku­ją­cych pomo­że szu­kać Boga, a tym, któ­rzy Go odna­leź­li, wzbo­ga­cić swo­ją wie­dzę teo­lo­gicz­ną”.

Książ­kę moż­na nabyć m.in. w sie­dzi­bie Wydaw­nic­twa w Bia­łym­sto­ku (ul. Św. Miko­ła­ja 5, tel./fax: 085–744-36–46, e‑mail: wiadomości@orthodox.bialystok.pl) oraz w skle­pie inter­ne­to­wym www.sklep.cerkiew.pl

Ihu­men Hila­rion (Ałfie­jew), Miste­rium wia­ry. Wpro­wa­dze­nie do pra­wo­sław­nej teo­lo­gii dogma­tycz­nej, prze­kład Jaro­sław Char­kie­wicz, War­szaw­ska Metro­po­lia Pra­wo­sław­na, War­sza­wa 2009, ss. 304.