Symboliczny kres radzieckiego syjonizmu

Biro­bi­dżan, sto­li­ca Żydow­skie­go Obwo­du Auto­no­micz­ne­go, powo­ła­ne­go przez Sta­li­na na Dale­kim Wscho­dzie Związ­ku Radziec­kie­go, obcho­dzi wła­śnie swo­je 70-lecie. Głów­nym punk­tem rocz­ni­co­wych uro­czy­sto­ści było otwar­cie pierw­szej na tym tere­nie syna­go­gi.

Syna­go­ga wzno­si się przy uli­cy Sza­lo­ma Alej­che­ma, głów­nej arte­rii mia­sta. Jej budo­wę sfi­nan­so­wa­ły na co dzień rywa­li­zu­ją­ce ze sobą gru­py żydow­skie, lokal­ne wła­dze, wspar­cia udzie­li­li tak­że zagra­nicz­ni spon­so­rzy. Piąt­ko­we uro­czy­sto­ści otwar­cia świa­ty­ni odby­wa­ły się po rosyj­sku i w jidysz.

Żydow­ski Obwód Auto­no­micz­ny wokół Biro­bi­dża­nu poło­żo­ne­go 8 tys. km na wschód od Moskwy powstał w latach 30. zeszłe­go stu­le­cia. W inten­cji władz radziec­kich miał się on stać ojczy­zną “Socja­li­stycz­nych Żydów” z całe­go świa­ta. Na wezwa­nie Sta­li­na na miej­sce przy­by­ło wów­czas ponad 40 tys. osób, głów­nie z euro­pej­skiej czę­ści Związ­ku Radziec­kie­go, ale tak­że z innych zakąt­ków Zie­mi — m.in. z USA, Argen­ty­ny, a nawet z Pale­sty­ny.

Sowiec­kie wła­dze sil­nie pro­mo­wa­ły w Biro­bi­dża­nie jidysz, do dziś zresz­tą w obwo­dzie na każ­dym kro­ku natknąć się moż­na na napi­sy w tym języ­ku. Było to świa­do­me dzia­ła­nie, mają­ce słu­żyć budo­wie nowej żydow­skiej toż­sa­mo­ści, opo­zy­cyj­nej wobec syjo­ni­zmu i tra­dy­cyj­ne­go życia reli­gij­ne­go. Pro­pa­gu­ją­ce Biro­bi­dżan mate­ria­ły pro­pa­gan­do­we z tam­te­go cza­su przy­po­mi­na­ły mate­ria­ły syjo­ni­stów, z tą jedy­nie róż­ni­cą, że “Pale­sty­nę” zastą­pio­no w niej Dale­kim Wscho­dem Rosji. W począt­kach dzia­ła­nia obwo­du roz­wi­ta­ły w nim teatr, muzy­ka, taniec i lite­ra­tu­ra w jidysz. Hebraj­ski na dobrą spra­wę poja­wił się dopie­ro po pie­re­stroj­ce.

Po począt­ko­wym entu­zja­zmie lat 30. XX w. wie­ku obwód zaczął pod­upa­dać. W prze­ci­wień­stwie do Pale­sty­ny, gdzie roz­wi­ja­ły się kibu­ce, w Biro­bi­dża­nie nie przy­ję­ły się na dłu­żej kolek­tyw­ne gospo­dar­stwa rol­ne. Ci, któ­rzy z miej­skich gett tra­fi­li na wieś, by tam budo­wać “nową świa­do­mość”, wkrót­ce zaczę­li prze­pro­wa­dzać się do sto­li­cy regio­nu.

W 1936 r. Sta­lin doko­nał czyst­ki wśród lide­rów spo­łecz­no­ści żydow­skiej. Po woj­nie wła­dze moc­no ogra­ni­czy­ły żydow­skie szkol­nic­two, a ostat­nia w regio­nie syna­go­ga spło­nę­ła w podej­rza­nych oko­licz­no­ściach. W latach 70. Żydzi sta­no­wi­li już tyl­ko 6 proc. popu­la­cji obwo­du, ale jed­no­cze­śnie zacho­wa­li dość duży wpływ na podej­mo­wa­ne tam decy­zje. Wyda­wa­ło się, że kres ich spo­łecz­no­ści sta­no­wić będą prze­mia­ny, któ­re w ZSRR nastą­pi­ły po 1989 r. Otwar­cie gra­nic spra­wi­ło, że oko­ło 10 spo­śród 12 tys. biro­bi­dżań­skich Żydów zde­cy­do­wa­ło się na wyjazd do Izra­ela. Ta fala jesz­cze trwa, według lokal­nych przed­sta­wi­cie­li Agen­cji Żydow­skiej w tym roku wyje­dzie łącz­nie kolej­ne 100 osób. A jed­nak tam­tej­sza spo­łecz­ność żydow­ska wciąż rośnie — jej lide­rzy mówią nawet o 6 tys. two­rzą­cych ją osób. Powsta­ją nowe insty­tu­cje żydow­skie, odra­dza­ją się tra­dy­cje reli­gij­ne, uru­cha­mia­ne są kur­sy języ­ko­we (jidysz i hebraj­skie­go), regio­nal­na gaze­ta ma spe­cjal­ną wkład­kę w jidysz.

Żydow­skie życie na rosyj­skim Dale­kim Wscho­dzie odra­dza się nie tyl­ko w Biro­bi­dża­nie. W ubie­głym tygo­dniu otwar­to tam jesz­cze dwie inne syna­go­gi. Nowa świą­ty­nia sta­nę­ła w Cha­ba­row­sku, we Wła­dy­wo­sto­ku nato­miast zwró­co­no spo­łecz­no­ści żydow­skiej 100-let­nią syna­go­gę, któ­ra przez dzie­się­cio­le­cia wyko­rzy­sty­wa­na była jako budy­nek fabry­ki cze­ko­la­dy.

Forum Znak