Słownik Apostołów

Lite­ra­tu­ra poświę­co­na pra­wo­sław­nej hagio­gra­fii wzbo­ga­ci­ła się ostat­nio o war­to­ścio­wą i inte­re­su­ją­cą pozy­cję. Sta­ra­niem Wydaw­nic­twa War­szaw­skiej Metro­po­lii Pra­wo­sław­nej uka­za­ło się opra­co­wa­nie o cha­rak­te­rze słow­ni­ko­wym pt. „Apo­sto­ło­wie. Mały lek­sy­kon hagio­gra­ficz­no-iko­no­gra­ficz­ny”. Auto­rem pra­cy jest nie od dziś pro­mu­ją­cy wie­dzę na temat pra­wo­sław­nej hagio­gra­fii i iko­no­gra­fii Jaro­sław Char­kie­wicz.

Głów­nym boha­te­rem opra­co­wa­nia, na co wska­zu­je i sam tytuł, są apo­sto­ło­wie – naj­bliż­si ucznio­wie Jezu­sa Chry­stu­sa. „Ucznio­wie Chry­stu­sa – pisze w przed­mo­wie do pra­cy Biskup Sie­mia­tyc­ki Jerzy – byli świad­ka­mi naj­więk­szych wyda­rzeń w życiu swe­go Mesja­sza. Łaską Św. Ducha sta­li się naj­mą­drzej­szy­mi ludź­mi świa­ta, któ­rzy potra­fi­li odczy­tać ukry­ty sens nauki Jezu­sa Chry­stu­sa. Jej praw­dzi­wość i wia­ry­god­ność uczy­ni­ła ich tak bar­dzo sil­ny­mi, że każ­dy z nich był gotów oddać za tę naukę swo­je życie. Żad­ne męki, ani prze­śla­do­wa­nia nie mogły zła­mać ich zapa­łu do gło­sze­nia praw­dy . Doty­czy­ło to zarów­no wąskie­go krę­gu Dwu­na­stu, poza Juda­szem, jak i sze­ro­kie­go krę­gu Sie­dem­dzie­się­ciu. To oni zapo­cząt­ko­wa­li suk­ce­sję apo­stol­ską i suk­ce­sję Nauki Chry­stu­so­wej – któ­rą nazy­wa­my Św. Tra­dy­cją”.

Z kolei sam autor obszer­ne wpro­wa­dze­nie do książ­ki roz­po­czy­na sło­wa­mi: „Spo­śród wszyst­kich świę­tych, któ­rych imio­na skła­da­ją się na prze­bo­ga­tą hagio­gra­fię pra­wo­sław­ną, miej­sce wyjąt­ko­we bez wąt­pie­nia zaj­mu­ją apo­sto­ło­wie. Bez tej kate­go­rii świę­to­ści trud­no sobie wyobra­zić nie tyl­ko samą pra­wo­sław­ną hagio­gra­fię, ale i samo chrze­ści­jań­stwo. Imio­na apo­sto­łów (przede wszyst­kim auto­rów Ewan­ge­lii) wymie­nia­ne są pod­czas każ­dej Św. Litur­gii, zaś iko­ny ewan­ge­li­stów, na eks­po­no­wa­nych miej­scach – na Kró­lew­skiej Bra­mie, obec­ne są w każ­dej pra­wo­sław­nej świą­ty­ni”.

Następ­nie, po przy­bli­że­niu czy­tel­ni­ko­wi ety­mo­lo­gii sło­wa „apo­stoł” oraz jego uży­ciu w Sta­rym i Nowym Testa­men­cie, autor prze­cho­dzi do samej kwe­stii powo­ła­nia apo­sto­łów na służ­bę Chry­stu­so­wą, któ­re wyma­ga­ło swe­go „uzu­peł­nie­nia” – uświę­ce­nia Świę­tym Duchem. Dzie­je Apo­stol­skie uka­zu­ją, jak Świę­ty Duch uczest­ni­czył w dzie­le sze­rze­nia Ewan­ge­lii, kie­ro­wał misją, wyzna­cza­jąc dane­go apo­sto­ła do wypeł­nie­nia tej czy innej posłu­gi, naucza­jąc i umac­nia­jąc ich, okre­śla­jąc kie­run­ki dzia­łal­no­ści misyj­nej. Apo­sto­ło­wie musie­li stać się tymi, któ­rzy świad­czy­li o tym, co sami widzie­li, a ich świa­dec­two odby­wa­ło się głów­nie przy uży­ciu sło­wa, ale też poprzez spra­wo­wa­nie sakra­men­tów i nabo­żeństw oraz „poło­że­nie dło­ni na swych następ­ców”. Z apo­stol­stwem nie­roz­dziel­nie połą­czo­ne było cier­pie­nie, goto­wość od cał­ko­wi­te­go odda­nia się woli Bożej, włącz­nie z pój­ściem na męczeń­ską śmierć, któ­rej doświad­czy­ła więk­szość apo­sto­łów.

Zasad­ni­cza część słow­ni­ka podzie­lo­na jest na trzy czę­ści, każ­da z któ­rych uło­żo­na zosta­ła w porząd­ku alfa­be­tycz­nym. W pierw­szej oma­wia­ne są posta­ci apo­sto­łów z licz­by Dwu­na­stu oraz na trwa­le zwią­za­ne­go z nimi apo­sto­ła Paw­ła (łącz­nie jest to zatem 13 bio­gra­mów). Dru­ga część zawie­ra 77 bio­gra­mów poszcze­gól­nych apo­sto­łów z gro­na Sie­dem­dzie­się­ciu, któ­rych to Kościół rzym­sko­ka­to­lic­ki nazy­wa męża­mi apo­stol­ski­mi. W trze­ciej autor pre­zen­tu­je posta­ci gru­py 23 świę­tych, któ­rych Cer­kiew obda­rzy­ła zaszczyt­nym tytu­łem „rów­ny apo­sto­łom” w uzna­niu za ich wyjąt­ko­wo duży wkład w sze­rze­nie wia­ry chrze­ści­jań­skiej wśród naro­dów wcze­śniej nie ochrzczo­nych, podob­nie jak poprzed­nio czy­ni­li to apo­sto­ło­wie.

Bio­gra­my poszcze­gól­nych świę­tych zosta­ły zapre­zen­to­wa­ne w podob­ny spo­sób. Poza tra­dy­cyj­ny­mi infor­ma­cja­mi doty­czą­cy­mi życia i dzia­łal­no­ści dane­go świę­te­go, poda­ne jest cer­kiew­no­sło­wiań­skie brzmie­nie imie­nia i tytu­łu, a następ­nie roku uro­dze­nia i śmier­ci. Tam też znaj­du­je się infor­ma­cja co do dnia lub dni, w któ­rych Cer­kiew pra­wo­sław­na czci pamięć dane­go świę­te­go. Zwy­kle jest to dzień jego śmier­ci, któ­ry sta­wał się jed­no­cze­śnie dniem naro­dzin dla życia przy­szłe­go, data prze­nie­sie­nia jego reli­kwii lub dzień zali­cze­nia go do gro­na świę­tych. Ponie­waż wie­le Cer­kwi pra­wo­sław­nych w życiu litur­gicz­nym wciąż korzy­sta z kalen­da­rza juliań­skie­go (tzw. „sta­ry styl”), a nie z pań­stwo­we­go kalen­da­rza gre­go­riań­skie­go (tzw. „nowy styl”), dni pamię­ci świę­tych są poda­wa­ne według obu kalen­da­rzy (juliański/gregoriański).

Poza omó­wie­niem życia i dzia­łal­no­ści poszcze­gól­nych apo­sto­łów pra­ca zawie­ra infor­ma­cje doty­czą­ce ich przed­sta­wień w pra­wo­sław­nej iko­no­gra­fii. Kształ­to­wa­nie się iko­no­gra­fii apo­sto­łów i rów­nych apo­sto­łom oraz ich sym­bo­li­ka zosta­ły naj­pierw omó­wio­ne ogól­nie w ramach wpro­wa­dze­nia. W dal­szej czę­ści pra­cy wia­do­mo­ści na ten temat są na bie­żą­co ilu­stro­wa­ne iko­na­mi poszcze­gól­nych świę­tych. Czę­ścio­wo są to iko­ny apo­sto­łów, któ­rych wize­run­ki iko­no­gra­ficz­ne nale­żą do rzad­ko­ści. Szcze­gól­ne, pozy­tyw­ne wra­że­nie robią znaj­du­ją­ce się na zakoń­cze­nie poszcze­gól­nych roz­dzia­łów duże iko­ny (łącz­nie kil­ka­dzie­siąt) pre­zen­to­wa­nych świę­tych.

Jesz­cze we wpro­wa­dze­niu autor dekla­ru­je, iż „pod­sta­wo­wym celem pra­cy jest przy­bli­że­nie Czy­tel­ni­ko­wi waż­ne­go frag­men­tu chrze­ści­jań­skiej hagio­gra­fii”, przy czym doda­je, że „aby mogła ona tra­fić do tzw. sze­ro­kie­go krę­gu odbior­ców, opra­co­wa­niu obca jest stric­te nauko­wa for­ma, któ­ra wymu­sza sto­so­wa­nie spe­cy­ficz­ne­go, nie zawsze łatwe­go w odbio­rze języ­ka oraz przy­pi­sów”. Tym samym pre­zen­to­wa­ny lek­sy­kon posia­da cha­rak­ter bar­dziej popu­lar­ny niż nauko­wy. Jak­kol­wiek czy­tel­ni­cy zain­te­re­so­wa­ni głęb­szym pozna­niem posta­ci świę­tych zapre­zen­to­wa­nych w lek­sy­ko­nie, mogą się­gnąć do wybra­nej lite­ra­tu­ry, któ­rej wykaz został zamiesz­czo­ny na koń­cu pra­cy. Biblio­gra­fię poprze­dza­ją dwa indek­sy pre­zen­to­wa­nych świę­tych: alfa­be­tycz­ny i kalen­da­rzo­wy, któ­re poma­ga­ją w szyb­kim dotar­ciu do okre­ślo­nej posta­ci.

Nie­wąt­pli­wy­mi walo­ra­mi pra­cy jest nie tyl­ko este­tycz­ny, w peł­ni kolo­ro­wy śro­dek książ­ki, ale rów­nież ład­na twar­da opra­wa, przed­sta­wia­ją­ca Eucha­ry­stię apo­sto­łów. Całość spra­wia wra­że­nie, że publi­ka­cja ta sta­no­wi swo­je­go rodza­ju nie­du­ży for­ma­tem album, któ­ry może być zna­ko­mi­tym pre­zen­tem dla oso­by bli­skiej lub zna­jo­me­go inte­re­su­ją­ce­go się hagio­gra­fią i iko­no­gra­fią. Zachę­tą do tego niech będą rów­nież sło­wa Bisku­pa Sie­mia­tyc­kie­go Jerze­go zaczerp­nię­te z przed­mo­wy do książ­ki, w któ­rej hie­rar­cha nazy­wa publi­ka­cję „pierw­szą pozy­cją pol­sko­ję­zycz­ną, któ­ra sku­pia się na tym tak waż­nym zagad­nie­niu (feno­me­nu apo­stol­stwa – przyp. Jach)”. „Jej dodat­nim walo­rem – pisze biskup – jest ponad­to boga­ta sza­ta gra­ficz­na, zawie­ra­ją­ca rów­nież bar­dzo mało zna­ne przed­sta­wie­nia iko­no­gra­ficz­ne, alfa­be­tycz­ny spis wszyst­kich apo­sto­łów, wykaz stron inter­ne­to­wych z ich iko­no­gra­fią oraz boga­tą biblio­gra­fię źró­dło­wą”.

Książ­kę moż­na nabyć m.in. w Wydaw­nic­twie (Bia­ły­stok, ul. Św. Miko­ła­ja 5, tel./fax: 0857443646, wiadomosci@orthodox.bialystok.pl), skle­pi­ku Brac­twa Mło­dzie­ży Pra­wo­sław­nej Die­ce­zji Bia­ło­stoc­ko-Gdań­skiej (przy sobo­rze św. Miko­ła­ja w Bia­łym­sto­ku), a wkrót­ce rów­nież w skle­pie inter­ne­to­wym www.sklep.cerkiew.pl.

Jaro­sław Char­kie­wicz, Apo­sto­ło­wie. Mały lek­sy­kon hagio­gra­ficz­no-iko­no­gra­ficz­ny, War­szaw­ska Metro­po­lia Pra­wo­sław­na, War­sza­wa 2009, ss. 320.