Tajniki Boskiej Liturgii

Pra­wo­sław­ny rynek wydaw­ni­czy wzbo­ga­cił się wła­śnie o inte­re­su­ją­cą i waż­ną publi­ka­cję. Jest nią „Komen­tarz Boskiej Litur­gii św. Jana Chry­zo­sto­ma” autor­stwa św. Miko­ła­ja Kaba­si­la­sa, w pol­skim prze­kła­dzie ks. dra Mar­ka Ław­re­szu­ka. Lek­tu­ry tej książ­ki trud­no nie pole­cić, a to za spra­wą dwóch zasad­ni­czych powo­dów.

Po pierw­sze: z racji przed­mio­tu, jakie­mu zosta­ła poświę­co­na. „Boska Litur­gia – jak czy­ta­my we wstę­pie – sta­no­wi dla wier­nych Cer­kwi pra­wo­sław­nej wyjąt­ko­we bogac­two”. Jest to, jak pisze ks. Marek, jeden z roz­licz­nych darów, obok Ewan­ge­lii, sakra­men­tów, modli­twy, zastę­pów świę­tych, któ­ry­mi Cer­kiew obda­rza wier­nych. Dar wyjąt­ko­wy, bowiem „dzię­ki Boskiej Litur­gii czło­wiek ma moż­li­wość uczest­nic­twa w Eucha­ry­stii, któ­ra pozwa­la mu żyć nie życiem docze­snym, krót­kim i prze­mi­ja­ją­cym, lecz życiem wiecz­nym, nie­skoń­czo­nym i dosko­na­łym”.

Każ­dy dar, dany czło­wie­ko­wi przez Pana, ma pra­wo być nie do koń­ca zro­zu­mia­ły. Każ­dy tzw. prze­cięt­ny śmier­tel­nik potrze­bu­je w takich wypad­kach pomo­cy ze stro­ny innych osób, obda­rzo­nych przez Boga tym kon­kret­nym darem umie­jęt­no­ści wyja­śnie­nia tajem­nic Bożych, w tym obja­śnia­nia zna­cze­nia poszcze­gól­nych ele­men­tów Boskiej Litur­gii. „Więk­szość komen­ta­to­rów – pisze we „Wpro­wa­dze­niu” Arcy­bi­skup Bia­ło­stoc­ki i Gdań­ski Jakub – widzia­ło w Litur­gii sym­bo­licz­ne przed­sta­wie­nie życia Chry­stu­sa na zie­mi. Taki spo­sób dawał wie­le moż­li­wo­ści dla ludz­kiej wyobraź­ni, a co za tym idzie i do ilo­ści róż­no­rod­nych komen­ta­rzy”. „ Miko­ła­ja Kaba­si­la­sa – kon­ty­nu­uje myśl abp Jakub – choć w pew­nym stop­niu nosi rów­nież podob­ny cha­rak­ter, to jed­nak zasad­ni­czo róż­ni się od innych. Kaba­si­las nie do koń­ca trzy­ma się meto­dy sym­bo­licz­ne­go spo­so­bu tłu­ma­cze­nia. Nale­ży on do innej „szko­ły” komen­ta­to­rów, któ­rzy swój komen­tarz wypro­wa­dza­ją dale­ko poza ramy sym­bo­li­zmu. Kła­dzie szcze­gól­ny akcent na to, że Eucha­ry­stia, któ­ra jest spra­wo­wa­na pod­czas Litur­gii, sta­no­wi praw­dzi­wy pokarm, dzię­ki któ­re­mu żyje­my w Chry­stu­sie”. Autor prze­kła­du, mówi o tym podob­nie: „Kaba­si­las, ana­li­zu­jąc Boską Litur­gię i komen­tu­jąc wszyst­ko, co doko­nu­je się w jej trak­cie, pra­gnie uka­zać wszyst­kim jak wiel­ki skarb posia­da Cer­kiew i każ­dy wier­ny, któ­ry przyj­mu­je Cia­ło i Krew Chry­stu­sa”.

Po dru­gie, lek­tu­rę książ­ki war­to pole­cić z powo­du oso­by jej auto­ra – św. Miko­ła­ja Kaba­si­la­sa, żyją­ce­go w XIV wie­ku, ale kano­ni­zo­wa­ne­go przez Grec­ka Cer­kiew pra­wo­sław­ną dopie­ro w 1983 roku. Jest on auto­rem wie­lu cen­nych prac z zakre­su teo­lo­gii pra­wo­sław­nej i ducho­wo­ści, w tym „Komen­ta­rza Boskiej Litur­gii św. Jana Chry­zo­sto­ma”, „O życiu w Chry­stu­sie”, „Komen­ta­rza na pro­roc­twa Eze­chie­la”, prac „O duszy” oraz „Mowy” – kaza­nia poświę­co­ne Boga­ro­dzi­cy i wybra­nym świę­tym. Pierw­szy patriar­cha po upad­ku Kon­stan­ty­no­po­la, Gena­diusz Scho­la­ris nazwał dzie­ła Kaba­si­la­sa „ozdo­bą Cer­kwi Chry­stu­so­wej”.

O Kaba­si­la­sie wie­my sto­sun­ko­wo nie­wie­le, a wia­do­mo­ści nasze nie­kie­dy są sprzecz­ne. Otrzy­mał on grun­tow­ne wykształ­ce­nie i przez 10 lat pra­co­wał jako dorad­ca cesa­rza Jana VI Kan­ta­ku­ze­na (1341–1354). Był wiec poli­ty­kiem i dyplo­ma­tą. W 1351 r. brał udział w sobo­rze w Bla­cher­nach, gdzie wystę­po­wał jako nie­prze­jed­na­ny obroń­ca Pra­wo­sła­wia i życia asce­tycz­ne­go, a dwa lata póź­niej, będąc czło­wie­kiem świec­kim, kan­dy­do­wał na tron patriar­szy Kon­stan­ty­no­po­la. Nie został wybra­ny, a po abdy­ka­cji cesa­rza towa­rzy­szył mu w jego dal­szym życiu w mona­ste­rze. Porzu­ciw­szy dzia­łal­ność poli­tycz­ną, bez mia­ry poświę­cił się filo­zo­fii i teo­lo­gii. Nie wia­do­mo, czy posia­dał świę­ce­nia kapłań­skie, czy zakoń­czył swe życie jako czło­wiek świec­ki, czy też jako mnich.

Koń­cząc „Wstęp do tłu­ma­cza” ks. Ław­re­szuk wyja­śnia, że „Publi­ka­cja tego komen­ta­rza, pió­ra św. Miko­ła­ja Kaba­si­la­sa, wyra­ża dąże­nie Cer­kwi do tego, by każ­dy wie­rzą­cy mógł odkryć i w peł­ni zro­zu­mieć jak mistycz­ną i zba­wien­ną jest Boska Litur­gia oraz jak dro­go­cen­ny skarb otrzy­ma­ła Cer­kiew od Pana i Zba­wi­cie­la Jezu­sa Chry­stu­sa”. Czy­ta­jąc te sło­wa trud­no nie dostrzec jak duże zna­cze­nie w tym kon­tek­ście posia­da rów­nież jako­ścio­wo dopra­co­wa­ny i zro­zu­mia­ły prze­kład na język pol­ski tego dzie­ła Kaba­sial­sa.

Pre­zen­to­wa­ny „Komen­tarz Boskiej Litur­gii św. Jana Chry­zo­sto­ma” jest pierw­szą, miej­my nadzie­ję, że nie ostat­nią, pra­cą św. Miko­ła­ja Kaba­si­la­sa prze­ło­żo­ną na język pol­ski. „Sta­no­wi on bar­dzo cen­ny wkład w lite­ra­tu­rę doty­czą­cą teo­lo­gii litur­gicz­nej, co wyda­je się być szcze­gól­nie istot­ne w okre­sie, kie­dy spo­ty­ka­my się z trud­no­ścia­mi w rozu­mie­niu Litur­gii” – pisze abp Jakub. Dla­te­go też książ­ka ta powin­na słu­żyć każ­de­mu wie­rzą­ce­mu, szcze­gól­nie zaś stu­den­tom teo­lo­gii i kate­che­tom, jako szcze­gól­nie pożą­da­ny mate­riał przy obja­śnia­niu Litur­gii.

Książ­kę moż­na nabyć w Wydaw­nic­twie War­szaw­skiej Metro­po­lii (Bia­ły­stok, ul. Św. Miko­ła­ja 5, tel./fax: 085–7443646, wydawnictwo@orthodox.bialystok.pl), a wkrót­ce rów­nież pra­wo­sław­nych para­fiach oraz w skle­pie inter­ne­to­wym www.sklep.cerkiew.pl