Triduum Paschalne u luteran i mariawitów

W Nie­dzie­lę Pal­mo­wą roz­po­czął się w Koście­le Zachod­nim Wiel­ki Tydzień, wpro­wa­dza­ją­cy chrze­ści­jan w histo­rię miste­rium zba­wie­nia. Oto idzie­my do Jero­zo­li­my – mówi Chry­stus, a Kościół podą­ża za Nim i z Nim, uobec­nia­jąc Go jako Tego, któ­ry jest ratun­kiem dla całej ludz­ko­ści. Zachę­ca­my do zapo­zna­nia się z litur­gią Tri­du­um Pas­chal­ne­go w Koście­le Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­skim i Koście­le Sta­ro­ka­to­lic­kim Maria­wi­tów.

Kościół Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­ski (lute­ra­nie)

W Wiel­ki Czwar­tek Kościół obcho­dzi Pamiąt­kę Usta­no­wie­nia Sakra­men­tu Ołta­rza. Tego dnia odby­wa­ją się nabo­żeń­stwa komu­nij­ne i mimo wciąż trwa­ją­ce­go cza­su pasyj­ne­go nakry­cia ołta­rzo­we zmie­nia­ne są z fio­le­tu na kolor bia­ły. Eucha­ry­stia jest nie tyl­ko pamiąt­ką śmier­ci Chry­stu­sa, ale rów­nież anty­cy­pa­cją rado­ści Zmar­twych­wsta­nia, szcze­gól­nym wnik­nię­ciem w Boże Tajem­ni­ce, któ­re dzię­ki usta­no­wie­niu Chry­stu­sa może­my roz­wa­żać i przyj­mo­wać dla nasze­go zba­wie­nia. W Wie­cze­rzy Świę­tej Chry­stus Pan uka­zu­je same­go Sie­bie, zstę­pu­je ku nam i odpusz­cza grzech. Lute­ra­nie wie­rzą, że dzię­ki obiet­ni­cy Pana zawar­tej w Sło­wach Usta­no­wie­nia (Ver­ba Testa­men­ti) Cia­ło i Krew Chry­stu­sa obec­ne są praw­dzi­wie w, pod i z chle­bem i winem. Podob­nie jak Chry­stus miał dwie natu­ry połą­czo­ne i nie­zmie­sza­ne ze sobą tak i my przyj­mu­je­my sakra­men­tal­nie dzię­ki sło­wom Zba­wi­cie­la Jego Cia­ło i Krew.

Cała litur­gia pro­wa­dzi do wiel­kiej tajem­ni­cy, któ­rą wyra­ża­ją sło­wa Chry­stu­sa „To jest Cia­ło Moje (…) To jest Krew Moja”. Sakra­men­tal­na obec­ność Pana Jezu­sa wykra­cza poza ludz­ki hory­zont zmy­słów, jest nie­wy­po­wie­dzia­nym darem ukry­tym i zło­żo­nym w ręce grzesz­ni­ków dla ich ratun­ku w piel­grzym­ce wia­ry.

Wiel­ki Pią­tek jest w poboż­no­ści lute­rań­skiej naj­bar­dziej dostoj­nym i litur­gicz­nie ‘odręb­nym’ świę­tem – nie ma inne­go dnia w roku kościel­nym, w któ­rym tak wie­le zmian odnaj­du­je­my w spra­wo­wa­nej litur­gii.

W kościo­łach odpra­wia­ne jest nabo­żeń­stwo wiel­ko­piąt­ko­we i czy­ta­na jest Histo­ria Męki i Śmier­ci Pań­skiej – czę­sto zesta­wio­na z czte­rech ewan­ge­lii. Tego dnia milk­ną dzwo­ny, krzyż zasło­nię­ty jest kirem, a nakry­cia ołta­rzo­we są czar­ne. Wie­lu lute­ran prze­strze­ga ści­słe­go postu. Nabo­żeń­stwa wiel­ko­piąt­ko­we nazy­wa­ne są „nabo­żeń­stwem pod krzy­żem”, gdyż wła­śnie w tym dniu Kościół jako wspól­no­ta i każ­dy z osob­na sta­je przed Ukrzy­żo­wa­nym, aby zro­zu­mieć ogrom winu, uko­rzyć się przed Nie­win­nym i przy­jąć wiel­kie miło­sier­dzie. Po czy­ta­niu Męki Pań­skiej nastę­pu­je chwi­la ciszy. W star­szych porząd­kach litur­gicz­nych duchow­ny wzy­wał zbór do modli­twy: „W głę­bo­kiej czci i uwiel­bie­niu klę­ka­my w duchu pod krzy­żem Gol­go­ty i pro­si­my: zmi­łuj się nad nami, Panie Jezu Chry­ste, i nad całym świa­tem. Bądź nam łaskaw i miło­ściw.” Tam, gdzie jest to moż­li­we pod­czas czy­ta­nia Pasji, chór śpie­wa Sie­dem słów Chry­stu­sa z krzy­ża.

Po pie­śni i kaza­niu ksiądz odczy­tu­je frag­men­ty ‘impro­pe­ria’ (Ludu, mój Ludu, cóżem ci uczy­nił), a zbór odpo­wia­da sta­ro­ko­ściel­nym kano­nem: Świę­ty Boże, Świę­ty Moc­ny, Świę­ty, a Nie­śmier­tel­ny zmi­łuj się nad nami. Po spo­wie­dzi odby­wa się litur­gia komu­nij­na. Wraz z koń­cem nabo­żeń­stwa nie koń­czy się wiel­ko­piąt­ko­wa zadu­ma – trwa ona w reflek­sji i oso­bi­stej modli­twie.

W nie­któ­rych para­fiach lute­rań­skich – np. w Dro­go­my­ślu na Ślą­sku Cie­szyń­skim – nie odby­wa się wie­czor­ne nabo­żeń­stwa. Księ­ża odczy­tu­ją Histo­rię Męki Pań­skiej prze­pla­ta­nej pie­śnia­mi, a po jej zakoń­cze­niu odby­wa się tyl­ko litur­gia komu­nij­na.

W Wiel­ką Sobo­tę w więk­szo­ści para­fii nie odby­wa­ją się żad­ne nabo­żeń­stwa – dzień ten poświę­ca­ny jest pogłę­bie­nie tajem­ni­cy śmier­ci Chry­stu­sa i przy­go­to­wa­niu na rado­sną Ewan­ge­lię. Nie­mniej jed­nak w cią­gu ostat­nich lat rośnie licz­ba para­fii, w któ­rych odpra­wia­ne są przed­po­łu­dnio­we nabo­żeń­stwa Sło­wa Boże­go (w War­sza­wie w kapli­cy cmen­tar­nej) lub nabo­żeń­stwa komu­nij­ne dla mło­dzie­ży (nie­któ­re para­fie na Ślą­sku Cie­szyń­skim).

W 1. Świę­to Zmar­twych­wsta­nia Pań­skie­go odpra­wia­ne są nabo­żeń­stwa rezu­rek­cyj­ne – w kościo­łach i kapli­cach cmen­tar­nych. Zaczy­na­ją się one mię­dzy godzi­ną 5 a 7 rano. Znów roz­brzmie­wa­ją dzwo­ny, a w kościo­łach poja­wia się biel. Odby­wa­ją się rów­nież nabo­żeń­stwa głów­ne połą­czo­ne z Sakra­men­tem Ołta­rza.

Kościół Sta­ro­ka­to­lic­ki Maria­wi­tów

Wiel­ki Czwar­tek jest pamiąt­ką usta­no­wie­nia Sakra­men­tu Eucha­ry­stii oraz Kapłań­stwa. Kolor orna­tu bia­ły. Na śpiew „Chwa­ła na wyso­ko­ści” (Glo­ria) odzy­wa­ją się po raz ostat­ni dzwo­ny kościel­ne, dzwon­ki, sygna­tur­ka oraz orga­ny. Wszel­kie instru­men­ty muzycz­ne milk­ną, zaś naj­waż­niej­sze momen­ty litur­gii, sygna­li­zu­ją jedy­nie drew­nia­ne kołat­ki. Koła­ta­nie ma przy­po­mi­nać o trzę­sie­niu zie­mi, któ­re mia­ło miej­sce w Jero­zo­li­mie po śmier­ci Chry­stu­sa.

Po Mszy Świę­tej nastę­pu­je prze­nie­sie­nie Sanc­tis­si­mum do spe­cjal­nie przy­go­to­wa­nej do tego celu kapli­cy, któ­ra nosi nazwę Ciem­ni­ca. Prze­naj­święt­szy Sakra­ment (dwie kon­se­kro­wa­ne hostie) nie jest umiesz­cza­ny w mon­stran­cji, jak ma to miej­sce zazwy­czaj, ale w kie­li­chu nakry­tym welo­nem i zwią­za­nym u pod­sta­wy bia­łym kawał­kiem płót­na. Sym­bo­li­zu­je to zwią­za­nie Chry­stu­sa i uwię­zie­nie Go w lochu.

W Wiel­ki Pią­tek nie jest odpra­wia­na Msza św., ale spra­wu­je się Mszę Pre­kon­se­kra­cyj­ną (Mszę z Darów Uprzed­nio Poświę­co­nych). Wszyst­kie świa­tła w koście­le są zga­szo­ne. W wie­lu świą­ty­niach maria­wic­kich okna zakry­te są fio­le­to­wy­mi zasło­na­mi. Obrzę­dy spra­wu­je się przy, spe­cjal­nie na ten cel urzą­dzo­nym, ołta­rzu bocz­nym. Litur­gię poprze­dza śpiew Męki Pań­skiej (wg św. Łuka­sza), wezwań bła­gal­nych oraz uro­czy­ste odsło­nię­cie pasyj­ki na krzy­żu (krzy­że w kościo­łach od V nie­dzie­li wie­ko­post­nej są zakry­wa­ne fio­le­to­wy­mi zasło­na­mi) i ado­ra­cja kru­cy­fik­su (pole­ga­ją­ca trzy­krot­nym przy­klęk­nię­ciu przed krzy­żem i uca­ło­wa­niem pasyj­ki).

Następ­nie prze­no­si się Sanc­tis­si­mum z Ciem­ni­cy do ołta­rza bocz­ne­go. Na ołta­rzu tym zapa­la się wów­czas świe­ce. Kapłan jed­ną hostię spo­ży­wa, zaś dru­gą umiesz­cza w mon­stran­cji. Tego dnia nie jest udzie­la­na komu­nia wier­nym. Następ­nie pro­ce­sjo­nal­nie prze­no­si się mon­stran­cję do Gro­bu Pań­skie­go. Grób jest zawsze urzą­dza­ny w wiel­kim ołta­rzu. Jest w nim zawsze figu­ra zmar­łe­go Chry­stu­sa (lub obraz przed­sta­wia­ją­cy tą sce­nę), leżą­ca w gro­cie, oto­czo­na kwia­ta­mi i doni­ca­mi z kieł­ku­ją­cym owsem. Prze­strzeń kościo­ła, dzię­ki poza­sła­nia­nym oknom, sta­je się rów­nież sym­bo­lem gro­bu, w któ­rym spo­czął Chry­stus. Sza­ty litur­gii są fio­le­to­we.

W Wiel­ką Sobo­tę rano odby­wa się poświę­ce­nie ognia i wody. Obrzę­dy, doko­ny­wa­ne przez kapła­na lub dia­ko­na w bia­łej kapie lub dal­ma­ty­ce, zwia­stu­ją zmar­twych­wsta­nie Chry­stu­sa. Od ognia, roz­pa­lo­ne­go przed kościo­łem, zapa­la się trian­guł (trój­świecz­nik), sym­bol obja­wie­nia Trój­cy Świę­tej w ewan­ge­lii Chry­stu­sa. W koście­le nadal panu­je ciem­ność. Przy bocz­nym ołta­rzu, od trian­gu­łu zapa­la się pas­chał. Orę­dzie Wiel­ka­noc­ne zapo­wia­da zła­ma­nie praw natu­ry przez Chry­stu­sa: noc zaja­śnie­je bla­skiem. Następ­nie kapłan przy­wdzie­wa kapę fio­le­to­wą i uda­je się do kruch­ty kościo­ła, aby tam poświę­cić wodę chrzciel­ną. Obrzę­du tego doko­nu­je się przez tchnie­nie nad jej taflę, roz­la­nie odro­bi­ny tej wody na czte­ry stro­ny świa­ta oraz wla­nie do niej ole­ju kate­chu­me­nów i krzyż­ma.

Kapłan zdej­mu­je kapę i stu­łę, uda­je się na śro­dek kościo­ła, kła­dzie się krzy­żem w nawie środ­ko­wej przed wiel­kim ołta­rzem. Chór w tym cza­sie śpie­wa Lita­nię do Wszyst­kich Świę­tych. Po sło­wach „My grzesz­ni, Cie­bie Boga pro­si­my” kapłan wsta­je i ud
aje się do zakry­stii. Tam przy­wdzie­wa odświęt­ny ornat kolo­ru bia­łe­go. Gdy śpie­wa­cy skoń­czą śpiew lita­nii, roz­po­czy­na­ją „Panie zmi­łuj się” (Kyrie). W tym cza­sie kapłan wycho­dzi ze Mszą Świę­tą do bocz­ne­go ołta­rza. Po Kyrie kapłan into­nu­je Glo­ria. Wów­czas ude­rza­ją wszyst­kie dzwo­ny oraz gra­ją orga­ny, zaś kościół na powrót jest roz­świe­tlo­ny. Następ­nie śpie­wa się Lek­cję z 3 roz­dzia­łu Listu św. Paw­ła do Kolo­san. Po niej nastę­pu­je trzy­krot­ny śpiew Alle­lu­ja, śpie­wa­ny na prze­mian przez kapła­na i chór. Po Alle­lu­ja chór śpie­wa wer­set (Gra­du­ał) z Ps. 116. Dalej Msza się odpra­wia jak zwy­kle, jed­nak pomi­ja się Baran­ku Boży (Agnus Dei), a po pury­fi­ka­cji, w miej­sce nie­szpo­rów śpie­wa się potrój­ne Alle­lu­ja, anty­fo­nę do Magni­fi­cat, Kan­tyk NMP z ora­cją oraz roze­sła­nie: „Bło­go­sław­my Panu. Alle­lu­ja, Alle­lu­ja” i odpo­wiedź: „Bogu dzię­ki. Alle­lu­ja, Alle­lu­ja”. Dopie­ro wów­czas nastę­pu­je koń­co­we bło­go­sła­wień­stwo oraz Ostat­nia Ewan­ge­lia (Pro­log Ewan­ge­lii św. Jana). Po litur­gii doko­nu­je się poświe­ce­nia pokar­mów (tak zwa­na świę­con­ka).

W Nie­dzie­lę Wiel­ka­noc­ną wcze­snym ran­kiem (zazwy­czaj o godz. 6.00) odby­wa się rezu­rek­cja, czy­li otwo­rze­nie Gro­bu Pań­skie­go. Po obrzę­dach otwo­rze­nia Gro­bu, z kościo­ła wyru­sza pro­ce­sja eucha­ry­stycz­na. Przy krzy­żu nie­sio­na jest figu­ra Zmar­twych­wsta­łe­go Chry­stu­sa oraz zapa­lo­ny pas­chał. Pro­ce­sja obcho­dzi kościół trzy­krot­nie. W tym cza­sie Grób Pań­ski jest roz­bie­ra­ny, aby moż­na było odpra­wić Mszę św. przy Wiel­kim Ołta­rzu. Zasło­ny są zdej­mo­wa­ne z okien. Po zakoń­cze­niu pro­ce­sji roz­po­czy­na się Jutrz­nia, po któ­rej śpie­wa się pieśń skom­po­no­wa­ną przez jed­ną z sióstr maria­wi­tek: „W ciem­no­ściach nocy śpi Jeru­za­lem”. W tym cza­sie kapłan ubie­ra ornat odświęt­ny kolo­ru bia­łe­go i wycho­dzi ze Mszą św.

tek­sty: Dariusz Bruncz/kapł. M. Daniel