Albański Kościół Prawosławny
- 8 października, 2004
- przeczytasz w 6 minut
Historia Albanii zaczęła się około 300 r. przed Chrystusem, kiedy dzisiejsze tereny kraju znalazły się wewnątrz królestwa Illiri. Przez jakiś czas wybrzeże Albanii było kolonizowane przez Greków, jednak nie zapuszczali się oni w głąb lądu. Później ziemiami tymi zawładnęli Rzymianie, po 395 r. należały one do Cesarstwa Bizantyjskiego, zostały najechane przez Słowian, przyłączone do Bułgarii, w XII wieku stały się państwem niepodległym, by zaraz potem zostać podbite przez Serbię i w końcu, w XV wieku, znaleźć się pod władaniem Turcji, praktycznie aż do 1913 r. Zaraz potem Albania była okupowana podczas I wojny światowej przez Serbów, Austriaków i Włochów, a w 1920 r., dzięki poparciu amerykańskiego prezydenta Wilsona ponownie odzyskała niezawisłość. W 1939 r. zajęta przez Włochy, potem przez Niemcy, w 1944 r. w końcu uzyskała niepodległość jako państwo komunistyczne, a po 1990 r. stała się państwem demokratycznym.
Chrześcijaństwo zostało zaszczepione na ziemiach dzisiejszej Albani jeszcze przed Edyktem Mediolańskim z 313 r. Przybyło tam z dwóch stron. Północ była zamieszkana przez „ghegs” i ci zostali nawróceni przez misjonarzy łacińskich, natomiast południe zamieszkiwali „tosk” i ci zostali nawróceni przez misjonarzy języka greckiego.
Do pierwszej schizmy wewnątrz Kościoła albańskiego doszło w 484 r. w związku ze sprawą patriarchy Konstantynopola Acacio. W 519 r. doszło do ponownego pojednania z Rzymem, ale w 731 r. Kościół albański ponownie zerwał stosunki z papieżem. W 1019 r. bizantyjski cesarz Bazylii II przyłączył Albanię do autonomicznego arcybiskupstwa Ocrida w Bułgarii (arcybiskupstwo to przestało istnieć w 1767 r.).
Po zajęciu Albani przez Turków z biegiem czasu ludność masowo przyjęła Islam, a resztki chrześcijan prawosławnych podlegały patriarchatowi ekumenicznemu w Konstantynopolu. Wraz z ruchem niepodległościowym, aby uzyskać swoją państwowość, zaczął się również organizować ruch niepodległościowy wewnątrz albańskiego Kościoła. Na jego czele stał ksiądz Fan Noli, który przetłumaczył na język albański liturgiczną księgę Kościoła prawosławnego. Miał jednak problemy z władzami, więc wyemigrował do USA, gdzie został w końcu mianowany biskupem prawosławnych Albańczyków w Stanach Zjednoczonych. Zmarł w 1965 r.
W 1922 r. w Berat zebrał się Kongres Prawosławny, którego uczestnicy jednostronnie ogłosili Autocefalię Prawosławnego Kościoła Albanii. Biskupi greccy zareagowali opuszczając kraj. W 1926 r. patriarcha Konstantynopola zaofiarował ugodę, według której Albańczycy mogli dojść do autokefalii w sposób bardziej uporządkowany, na co jednak nie przystał rząd albański. W 1929 r. biskup John Bessarion, z pomocą pewnego biskupa serbskiego, wyświęcił dwóch prawosławnych biskupów albańskich. W ten sposób został utworzony Synod Tirany, stolicy Albanii, i Kościół ponownie ogłosił swoją autocefalię. Konstantynopol zareagował na to usuwając z urzędu biskupów albańskich, na co z kolei rząd albański odpowiedział wyrzucając z kraju przedstawicieli patriarchatu Konstantynopola. Schizma jednak nie trwała zbyt długo, gdyż w końcu patriarcha Konstantynopola uznał autocefalię Prawosławnego Kościoła Albanii regulując sytuację tego Kościoła 12 kwietnia 1937 r. Tego samego roku zostało otworzone prawosławne seminarium albańskie w Korytsa.
W okresie pomiędzy obydwoma wojnami światowymi na terenie Albanii istniało arcybiskupstwo Tirany i trzy inne diecezje w: Berat, Argyrokastro i Korytsa. Chociaż językiem liturgicznym Kościoła był język grecki, to jednak od 1930 r. zaczęto proces przetłumaczenia wszystkich ksiąg i tekstów liturgicznych na język albański.
Kiedy na koniec II Wojny Światowej władza w 1945 r. przeszła ostatecznie w ręce komunistów, którzy zaczęli krwawo prześladować wszystkie grupy religijne istniejące w Albanii wówczas jeszcze 22 procent ludności należała do Kościoła prawosławnego, 10 procent do Kościoła rzymskokatolickiego, a reszta była muzułmanami.
Na początku komuniści uwięzili i zamordowali wielu wpływowych kapłanów, zakazali działalności jakimkolwiek organizacjom religijnym, a w 1949 r. usunęli ze stanowiska arcybiskupa Tirany Christophera Kissi. Do 1951 r. wszyscy biskupi zostali zastąpieni przez osoby odpowiadające rządowi.
Komuniści w Albanii byli o wiele bardziej ateistyczni i nastawieni antyreligijnie, aniżeli rządy marksistowskie innych krajów. Walka z religią doszła do jeszcze większego nasilenia w 1967 r., kiedy komunistyczny rząd Albanii nakazał zamknięcie wszystkich religijnych budynków kraju, w tym 2169 kościołów, meczetów, klasztorów, a wszelka działalność religijna miała odtąd zostać uznana jako działalność przestępcza. Odtąd kraj miał być całkowicie ateistycznym. Prawosławny arcybiskup Tirany Damianos został tego samego 1967 r. uwięziony i zmarł w więzieniu w 1973 r.
Żaden z prawosławnych biskupów Albanii nie przeżył końca reżimu komunistycznego. To dlatego, kiedy w 1990 r. doszło do przefarbowania dotychczasowych komunistów na socjaldemokratów, Kościół musiał zwrócić się o pomoc do Konstantynopola, gdzie patriarcha ekumeniczny mianował metropolitę Anastazego de Androusis (profesora uniwersyteckiego w Atenach) jako patriarchalnego egzarchę w kraju. Jego głównym zadaniem miało być zajęcie się kanoniczną odbudową Prawosławnego Kościoła Albanii. Wreszcie 24 czerwca 1992 roku Święty Synod Patriarchatu Ekumenicznego mianował Anastazego arcybiskupem Tirany i całej Albanii, a innych trzech biskupów (wszystkich narodowości greckiej) biskupami albańskich diecezji. Chociaż rząd albański nie uznał nowych biskupów, to jednak już w sierpniu 1992 r. arcybiskup Anastazy został wprowadzony na swój nowy urząd. Dopiero w lipcu 1996 r. zostali wyświęceni trzej pozostali biskupi wybrani już w 1992 r., aby objąć konkretne diecezje. I tym razem rząd albański zareagował ostro nie tylko ponownie odrzucając mianowanie Greków na biskupstwa wewnątrz państwa, ale na dodatek zabraniając im wjazdu do kraju i domagając się biskupów pochodzenia albańskiego.
Rząd albański w osobie prezydenta Berisha w październiku 1994 r. skierował się również przeciw osobie arcybiskupa Anastazego. Prezydent oświadczył, że Anastazy został mianowany na urząd w Kościele albańskim tylko czasowo i złożył propozycję nowego konstytucyjnego projektu, według którego na czele Prawosławnego Kościoła Albanii powinien stać wyłącznie Albańczyk, przy czym powinien on urodzić się w kraju i żyć tutaj przez cały czas lub przynajmniej przez 20 lat. Projekt ten jednak został odrzucony 60 procentami głosów w listopadzie tego samego roku. Chociaż sytuacja arcybiskupa pozostała dalej niepewna, zwłaszcza z powodu napięć pomiędzy Atenami i Tiraną z powodu mniejszości greckiej w Albanii (spis ludności z 1989 r. wykazał, że w kraju żyje około 60 tysięcy Greków), to jednak od grudnia stosunki Kościół – rząd uległy polepszeniu.
Po długich negocjacjach w 1998 r. doszło do ugody pomiędzy rządem i Prawosławnym Kościołem Albani i Ekumenicznym Patriarchatem Konstantynopola. Według tej ugody dwóch z biskupów wyświęconych w 1996 r. musiało zrezygnować z objęcia swoich diecezji w Albanii, a tylko jeden, biskup Ignacy z Diecezji Berat został wprowadzony na swój urząd biskupi 18 lipca 1998 r. Jeszcze tego samego dnia biskup Ignacy i arcybiskup Anastazy spotkali się na specjalnym zebraniu z dwoma przedstawicielami patriarchatu Konstantynopola i wybrali na urząd biskupi dwóch etnicznych Albańczyków: 43 letniego archimandrytę Jana Pelushi jako metropolitę Korca i 77 letniego księdza Kosnę Qirjo na biskupa Apolloni. W ten sposób został ostatecznie utworzony Święty Synod Prawosławnego Kościoła Albanii.
Pomimo prześladowań i problemów jurysdykcyjnych prawosławny Kościół nigdy nie utracił swojej żywotności. Tylko w pierwszych sześciu latach wolności zostało wybudowane 70 nowych świątyń, a 65 zostało odbudowanych i 100 naprawionych. W 1992 r. w opuszczonym hotelu w Durrës otwarto Akademię Teologiczną „Zmartwychwstania Chrystusa”, w której studiuje dziesiątki kandydatów do kapłaństwa.
Upadek komunistycznego reżimu przeżyło wyłącznie 22 prawosławnych kapłanów, z których w 1998 r. żyło jeszcze tylko 5. W tym krótkim czasie wolności zostało wyświęconych 92 nowych albańskich kapłanów, chociaż liczba tych ciągle jeszcze jest niewystarczająca.
Od października 1992 r. Prawosławny Kościół Albanii posiada swój oficjalny miesięcznik „NGJALLIA” („Zmartwychwstanie”), a od 1997 r. posiada również swoją oficjalną rozgłośnię radiową, też o tej samej nazwie.
Tymczasem poza Kościołem albańskim w kraju istnieją jeszcze dwie inne oddzielne albańskie jurysdykcje prawosławne w Stanach Zjednoczonych Ameryki. Jedną jest Albańska Archidiecezja Prawosławna w Ameryce, którą zorganizował tam ksiądz Fan Noli, a która jest częścią Prawosławnego Kościoła w Ameryce. Należy do niej 13 albańskich parafii prawosławnych w USA i podlega ona metropolicie Theodosiusowi. Druga, mniejszościowa, jako Albańska Diecezja Prawosławna w Ameryce podlega bezpośrednio patriarchatowi ekumenicznemu z Konstantynopola, przy czym w USA podlega arcybiskupowi Iakovosowi z Greckiej Archidiecezji Prawosławnej Ameryki Północnej i Południowej.
Liczba wiernych Prawosławnego Kościoła Albanii jest obliczana na około 1,5 miliona osób. Istnieją również dwie wspólnoty katolickie rytu bizantyjskiego, którymi zajmę się w osobnym tekście
Ks. Mirosław Kropidłowski
