Antropologiczne podstawy sakramentologii Asyryjskiego Kościoła Wschodu

Zda­niem Mar Bawai Soro — teo­lo­ga nale­żą­ce­go do tego Kościo­ła, aby dobrzez rozu­mieć asy­ryj­ską sakra­men­to­lo­gię koniecz­ne jest szcze­gó­ło­we omó­wie­nie antro­po­lo­gii Asy­ryj­skie­go Kościo­ła Wscho­du, któ­ra kształ­to­wa­ła się cał­ko­wi­cie poza kon­tek­stem zachod­nich spo­rów pela­giań­skich, i któ­rej obce jest poczu­cie abso­lut­ne­go i cał­ko­wi­te­go upad­ku czło­wie­ka, wła­ści­we dla całej chrze­ści­jań­skiej tra­dy­cji poau­gu­styń­skiej (zarów­no w jej wyda­niu kato­lic­kim, jak i pro­te­stanc­kim). Naj­więk­szy wpływ na ukształ­to­wa­nie się myśle­nia teo­lo­gicz­ne­go Kościo­ła Wscho­du miał Teo­dor z Mop­su­estii (czczo­ny w tym Koście­le, jako “biskup i Inter­pre­ta­tor Świę­tych Pism”).

Antro­po­lo­gia Teo­do­ra z Map­su­estii opie­ra się na prze­ko­na­niu, iż nie ist­nie­je nic takie­go, jak dzie­dzicz­ny grzech (w zna­cze­niu augu­styń­skim czy tomi­stycz­nym “grzech pier­wo­rod­ny”). Przyj­mu­je on wpraw­dzie pew­ne okre­ślo­ne skut­ki upad­ku Ada­ma, ale nie rozu­mie ich, jako cało­ścio­we­go ska­że­nia natu­ry ludz­kiej, czy uczest­nic­twa każ­de­go czło­wie­ka w upad­ku Ada­ma, jak ujmu­je to póź­niej­sze chrze­ści­jań­stwo Zacho­du. Czło­wiek w sku­tek upad­ku Ada­ma ma, co naj­wy­żej “dodat­ko­wą skłon­ność do grze­chu”. Upa­dek Ada­ma skut­ku­je jed­nak w sta­nie ludz­ko­ści przy­naj­mniej trze­ma zasad­ni­czy­mi zmia­na­mi. Pierw­sza z nich to prze­ka­za­nie przez Ada­ma pozo­sta­łym ludziom śmier­tel­ne­go cia­ła i … pew­nej skłon­no­ści do grze­chu. Dru­gą jest uczy­nie­nie z pier­wot­nie nie­na­tu­ral­nej śmier­ci, wyda­rze­nia abso­lut­nie w życiu ludz­kim natu­ral­ne­go. Trze­cim skut­kiem upad­ku jest nato­miast znisz­cze­nie jed­no­ści kosmo­su i ducho­wej har­mo­nii ducho­wej i mate­rial­nej wszech­świa­ta (1).

Nie do zaak­cep­to­wa­nia jest jed­nak dla Teo­do­ra z Map­su­estii np. uję­cie np. Paw­ła VI, któ­ry w “Cre­do” uzna­je: “Wie­rzy­my, że w Ada­mie wszy­scy zgrze­szy­li. (…) Utrzy­mu­je­my za Sobo­rem Tryd­nec­kim, że grzech pier­wo­rod­ny bywa prze­ka­zy­wa­ny przez zro­dze­nie, a nie naśla­do­wa­nie i że jest wła­snym grze­chem każ­de­go”(2) . Dla Teo­do­ra bowiem, jak wska­zu­je Mar Bawai Soro — moż­na mówić naj­wy­żej o dzie­dzi­cze­niu pew­nej skłon­no­ści do grze­chu i śmier­tel­no­ści, nie jed­nak o dzie­dzi­cze­niu grze­chu (grzech bowiem zwią­za­ny jest zawsze z wolą, a nigdy z natu­rą). Para­dok­sal­nie kon­cep­cja Teo­do­ra bli­ska jest teo­lo­gii rozu­mie­nia grze­chu pier­wo­rod­ne­go Ory­ge­ne­sa (nale­żą­ce­go do wro­giej szko­le antio­cheń­skiej szko­ły alek­san­dryj­skiej). On rów­nież wska­zu­je na to, że czło­wiek dzie­dzi­czy po Ada­mie pew­ną skłon­ność do grze­chu (prze­ka­zy­wa­ną przez poczę­cie fizycz­ne) oraz śmier­tel­ność. Trud­no nato­miast u nie­go mówić o zachod­nim prze­ko­na­niu o uczest­nic­twie i odpo­wie­dzial­no­ści wszyst­kich  ludzi za grzech Ada­ma, czy o jego dzie­dzi­cze­niu(3) .

Szcze­gól­ne zna­cze­nie u Teo­do­ra z Map­su­estii ma jed­nak w pla­nie zba­wie­nia śmierć czy śmier­tel­ność ludzi. Jest ona, jak pod­kre­śla Mar Bawai Soro nie tyl­ko karą za grzech, ale tak­że przy­go­to­wa­niem stwo­rze­nia na zba­wie­nie i zachę­tą do życia według Bożych zasad moral­nych(4) . Śmier­tel­ność jed­nak, nie jest u nie­go tyl­ko sta­nem cia­ła, ale rów­nież osła­bie­niem duszy i jej skłon­no­ścią do grze­chu. Do osią­gnię­cia praw­dzi­wej cno­ty śmier­tel­na ludz­ka natu­ra potrze­bu­je więc łaski. Ta zaś jest prze­ka­zy­wa­na czło­wie­ko­wi w Sakra­men­tach, ofe­ru­ją­cych nie­śmier­tel­ność (ducho­wą). Czło­wiek, po upad­ku nie może sam zwal­czyć złych pod­szep­tów Sza­ta­na. Boża łaska, według Teo­do­ra z Map­su­estii (a zatem rów­nież dla Asy­ryj­skie­go Kościo­ła Wscho­du), nie pozba­wia jed­nak czło­wie­ka wol­no­ści woli. Boskie dzia­ła­nie w czło­wie­ku jest pro­ce­sem dyna­micz­nym i zakła­da współ­dzia­ła­nie czło­wie­ka, wza­jem­ną inte­rak­cję, pewien rodzaj współ­pra­cy(5).

Wszyst­ko to pro­wa­dzi do wnio­sku, że raza — sakra­ment jest spo­tka­niem mię­dzy wiecz­ną, łaską Bożej Miło­ści a czło­wie­czym współ­dzia­ła­niem, któ­re to spo­tka­nie doko­nu­je się pośród zra­nio­ne­go grze­chem świa­ta(6).

Przy­pi­sy

(1) Mar Bawai Soro, Under­stan­ding the Sacra­ments in the Church of the East, refe­rat wygło­szo­ny pod­czas Fourth Pro Orien­te Syriac Com­mis­sion Con­sul­ta­tion: “Sacra­ments in the Syriac Tra­di­tion”, 29 Febru­ary to 2 March 2000, Vien­na, s. 7.(2) Paweł VI, Cre­do, w: “Bre­via­rium Fidei. Wybór dok­try­nal­nych wypo­wie­dzi Kościo­ła”, opr. St. Gło­wa, I. Bie­da, Poznań 1998, s. 206–207.(3) M. Szram, Nauka o grze­chu Ada­ma w Komen­ta­rzu do Listu do Rzy­mian Ory­ge­ne­sa, w: “Grzech pier­wo­rod­ny”, red. H. Pie­tras, Kra­ków 1999, s. 63.(4) Mar Bawai Soro, Under­stan­ding the Sacra­ments in the Church of the East, s. 8.(5) Tam­że, s. 9–10.(6) Tam­że, s. 12.