Prawosławny Kościół w Holandii

Ofi­cjal­ną reli­gią holen­der­skiej rodzi­ny kró­lew­skiej był ewan­ge­li­cyzm refor­mo­wa­ny, jed­nak­że Anna Paw­łow­na nie przy­ję­ła pro­te­stan­ty­zmu i pozo­sta­ła wier­na swo­jej wie­rze pra­wo­sław­nej. Na począt­ku uczęsz­cza­ła do kościo­ła w Amster­da­mie, ale po jakimś cza­sie utwo­rzy­ła para­fię Świę­tej Maryi Mag­da­le­ny w Hadze, któ­ra ist­nie­je tam do dnia dzi­siej­sze­go.

Po rewo­lu­cji bol­sze­wic­kiej w Rosji napły­nę­ła do Holan­dii fala rosyj­skich emi­gran­tów, któ­rzy zaczę­li uczęsz­czać do tej para­fii. Tym­cza­sem bez pomo­cy finan­so­wej z Rosji stan kościo­ła ule­gał cią­głe­mu pogor­sze­niu. Dopie­ro w 1937 r. dzię­ki holen­der­skie­mu komi­te­to­wi pomo­cy zosta­ła wybu­do­wa­na nowa cer­kiew pra­wo­sław­na, rów­nież pod wezwa­niem Świę­tej Marii Mag­da­le­ny, tym razem na Obrecht­stre­et.

Para­fia była obsłu­gi­wa­na przez kapła­na Dio­nis­sy Loeki­ne, hie­rom­ni­cha dojeż­dża­ją­ce­go z Pary­ża, a będą­ce­go pod jurys­dyk­cją Rosyj­skie­go Egzar­cha­tu Euro­py Zachod­niej. W 1938 r. przy­łą­czy­li się do Kościo­ła pra­wo­sław­ne­go pierw­si nawró­ce­ni na pra­wo­sła­wie rodo­wi­ci Holen­drzy. Wkrót­ce, dzię­ki pra­cy dusz­pa­ster­skiej księ­dza Dio­nis­sy Loeki­ne, przy­łą­czy­ło się ich do Kościo­ła jesz­cze wię­cej. To ten kapłan pra­co­wał nad prze­tłu­ma­cze­niem na język holen­der­ski ksiąg litur­gicz­nych. W 1944 r. zosta­ły zało­żo­ne następ­ne dwie para­fie: w Amster­da­mie i w Haar­le­mie.

Nie­ste­ty w 1945 r. Kościół pra­wo­sław­ny w Holan­dii został cięż­ko dotknię­ty spo­rem doty­czą­cym przy­na­leż­no­ści jurys­dyk­cyj­nej Cer­kwi holen­der­skiej. Kapłan hie­rom­nich Dio­nis­sy za swo­im metro­po­li­tą Eulo­gio­sem powró­ci­li do Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go. Część wier­nych przy­łą­czy­ła się do nich, ale resz­ta posta­no­wi­ła utwo­rzyć w Hadze nową para­fię pod­le­ga­ją­cą jurys­dyk­cji Syno­do­wi Rosyj­skie­go Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go Za Gra­ni­cą.

Powsta­ją nowe para­fie w Amster­da­mie, Haar­le­mie i w 1955 r. w Arn­hem, któ­re rów­nież przy­na­le­żą do tego Syno­du. To do tych para­fii przy­łą­czy­li się głów­nie nawró­ce­ni na pra­wo­sła­wie Holen­drzy, jak rów­nież mała gru­pa pra­wo­sław­nych nale­żą­cych do jurys­dyk­cji Pary­ża Rosyj­skiej Archi­die­ce­zji Euro­py Zachod­niej, pod­le­ga­ją­cej bez­po­śred­nio patriar­sze Kon­stan­ty­no­po­la, a do któ­rej nale­ża­ły w Holan­dii para­fie w Maastricht, Deven­ker i mały klasz­tor w Mill-St-Hubert.

Po 1945 r. napły­nę­ła do Holan­dii kolej­na fala rosyj­skiej emi­gra­cji, któ­ra osie­dla­ła się zwłasz­cza w Rot­ter­da­mie i w jego oko­li­cach. To było głów­nym powo­dem, dla któ­re­go ksiądz Hie­rom­nich Dio­nis­sy otwo­rzył tam nową para­fię pra­wo­sław­ną. W 1954 r. para­fia ta zosta­ła poświę­co­na Świę­tej Mat­ce Boga przez Miko­ła­ja z Cli­chy, egzar­chę Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go przy spe­cjal­nej asy­sten­cji danej mu przez Antho­ny Blo­oma z Lon­dy­nu. W 1966 r. archi­man­dry­ta Dio­nis­sy został wyświę­co­ny w Moskwie na pomoc­ni­cze­go bisku­pa dla Rot­ter­da­mu, pod­le­ga­jąc arcy­bi­sku­po­wi Bazy­le­mu z Bruk­se­li (Bel­gia). Biskup Dio­nis­sy umarł w 1976 r. Tym­cza­sem w latach 70-tych docho­dzi do waż­nych zmian na obsza­rach pod­le­ga­ją­cych jurys­dyk­cji Moskwy.

W 1971 r. biskup Jakub z Pra­wo­sław­ne­go Kościo­ła Holan­dii pod­po­rząd­ko­wu­je sobie wszyst­kie nale­żą­ce do Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go para­fie w kra­jach Bene­luk­su. Biskup Jakub, o nazwi­sku Akke­vs­di­ke, przed­tem bene­dyk­tyń­ski mnich, dopie­ro w 1940 r. został przy­ję­ty do Rosyj­skiej Cer­kwi Pra­wo­sław­nej Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go razem ze swo­im przy­ja­cie­lem, mni­chem Adria­anem, przez ówcze­sne­go archi­man­dry­tę Dionissy´ego. To oni w 1946 r. utwo­rzy­li pierw­szą pra­wo­sław­ną para­fię języ­ka holen­der­skie­go, kościół Świę­te­go Jana Chrzci­cie­la.

W 1954 r. zało­ży­li pod tym samym imie­niem klasz­tor. Głów­nym zada­niem mni­chów z tego kalsz­to­ru mia­ła być dzia­łal­ność misyj­na pomię­dzy Holen­dra­mi. Dla tego celu prze­tłu­ma­czy­li księ­gi modlitw i codzien­nie odma­wia­li w miej­sco­wym języ­ku wszyst­kie modli­twy i nabo­żeń­stwa, zgod­nie z Typi­ko­nem. W 1953 roku ks. Adria­an leczył się w Szwaj­ca­rii na gruź­li­cę i to pod­czas tego poby­tu prze­tłu­ma­czył na język holen­der­ski Boską Litur­gię, modli­twy poran­ne i wie­czor­ne, jak rów­nież inne litur­gicz­ne modli­twy. Ta gigan­tycz­na pra­ca zosta­ła zakoń­czo­na dopie­ro w 1984 r. wraz z prze­tłu­ma­cze­niem na język holen­der­ski ostat­niej księ­gi, „Mena­io­nu”.

W taki oto spo­sób Cer­kiew holen­der­ska posia­da­ła już wszyst­kie pra­wo­sław­ne księ­gi litur­gicz­ne w swo­im wła­snym ojczy­stym języ­ku. W znacz­nym stop­niu sta­ło się tak dzię­ki wiel­kiej pomo­cy otrzy­ma­nej ze stro­ny arcy­bi­sku­pa Jana Mak­sy­mo­wi­cza. Z wła­snej ini­cja­ty­wy, będąc arcy­bi­sku­pem Bruk­se­li i Euro­py Zachod­niej, odwie­dził w 1952 r. klasz­tor w Holan­dii. Tam, przez ponad godzi­nę doko­ny­wał inspek­cji ołta­rza, wszyst­kie­go, co na nim się znaj­do­wa­ło, ksiąg litur­gicz­nych itd. Na koniec wyra­ził swo­je zado­wo­le­nie i oświad­czył księ­żom Jaku­bo­wi i Adria­ano­wi, że jest gotów pomóc im we wszyst­kim cze­go będą potrze­bo­wa­li.

Oka­za­ło się, że już wkrót­ce potrze­bo­wa­li jego pomo­cy. Póź­niej, już jako biskup w Hadze, Jakub przy­znał, że w 1953 roku prze­cho­dzi­li przez bar­dzo trud­ne chwi­le i to wów­czas spo­tkał się z mnisz­ką z fran­cu­skie­go klasz­to­ru Lesna, któ­ra rów­nież zna­ła arcy­bi­sku­pa Jana, po czym, po roz­mo­wie z nią, zde­cy­do­wał się na zło­że­nie mu wizy­ty w Wer­sa­lu. W grud­niu 1953 r. zwró­cił się do arcy­bi­sku­pa z ofi­cjal­ną proś­bą, aby arcy­bi­skup Jan przy­jął go pod swój omo­fo­rion, na co ten przy­stał i tak, w stycz­niu 1954 r. ksiądz Jakub został przy­ję­ty wraz z całą swo­ją wspól­no­tą pod omo­fo­rion Jana Mak­sy­mo­wi­cza, arcy­bi­sku­pa Bruk­se­li i całej Euro­py Zachod­niej. Wyda­rze­nie to sta­ło się praw­dzi­wym bło­go­sła­wień­stwem dla Cer­kwi w Holan­dii, a sam arcy­bi­skup stał się praw­dzi­wym ojcem ducho­wym dla oby­dwu kapła­nów, Jaku­ba i Adria­ana.

Wiel­ką jego zale­tą było otwar­cie na holen­der­ską rze­czy­wi­stość misyj­ną Kościo­ła pra­wo­sław­ne­go. Bro­nił on Cer­kiew Holen­der­ską przed ata­ka­mi innych pra­wo­sław­nych za uży­wa­nie języ­ka holen­der­skie­go w litur­gii, jak też potrzeb­nych zmian, aby móc lepiej dotrzeć do Holen­drów. Dla wie­lu był to praw­dzi­wy świę­ty. Kie­dy odwie­dzał Holan­dię, to zazwy­czaj zatrzy­my­wał się w klasz­to­rze, gdzie czuł się „jak we wła­snym domu”.

19. wrze­śnia 1965 r. archi­man­dry­ta Jakub, za popar­ciem arcy­bi­sku­pa Jana Mak­sy­mo­wi­cza, został wybra­ny i kon­se­kro­wa­ny na bisku­pa Hagi i kra­jów Bene­luk­su przez arcy­bi­sku­pa Fila­re­ta z Nowe­go Yor­ku. W taki oto spo­sób stał się on pierw­szym w Holan­dii, holen­der­skim bisku­pem Kościo­ła pra­wo­sław­ne­go. Kon­se­kra­cja odby­ła się w cer­kwi Świę­te­go Hio­ba w Bruk­se­li.

2. lip­ca 1966 r. w Seat­tle umarł arcy­bi­skup Jan Mak­sy­mo­wicz. Po jego śmier­ci sto­sun­ki pomię­dzy Pra­wo­sław­ną Misją w Holan­dii i Pra­wo­sław­nym Rosyj­skim Syno­dem na Wygna­niu ule­ga­ły stop­nio­we­mu ochło­dze­niu, aż w 1971 r. Pra­wo­sław­ny Kościół Holen­der­ski powró­cił do Patriar­cha­tu Moskiew­skie­go. Biskup Jakub, póź­niej arcy­bi­skup, został pod­nie­sio­ny do god­no­ści pry­ma­sa die­ce­zji holen­der­skiej, łącząc się ze swo­im daw­nym bisku­pem Dio­nis­sym. W chwi­li obec­nej poza klasz­to­rem w Hadze Kościół ten posia­da rów­nież para­fie w Amster­da­mie, Gro­nin­gem, Amers­fo­ort i w Rot­ter­da­mie.

Cer­kiew w Holan­dii, pomi­mo że wycier­pia­ła spo­ro z powo­du róż­nych pro­ble­mów jurys­dyk­cyj­nych, jest Kościo­łem żywym, gdzie w spo­sób szcze­gól­ny zacho­wu­je się uczu­cie i pamięć do „wła­dy­ki Jana”, któ­ry pomógł im, Holen­drom, stać się rze­czy­wi­ście czę­ścią rodzi­ny Kościo­ła Pra­wo­sław­ne­go w świe­cie.

ks. Miro­sław Kro­pi­dłow­ski