Święty Jan Teolog — mistyczny orzeł

W homi­lii do Pro­lo­gu czwar­tej ewan­ge­lii Eriu­ge­na pisze, że Jan prze­wyższył wszel­kie widzial­ne i nie­wi­dzial­ne stwo­rze­nie, prze­niknął wszel­kie zna­cze­nie i prze­bó­stwio­ny wstąpił do Boga. Prze­bó­stwie­nie w tym kon­tek­ście ozna­cza powrót człowie­ka do Boga. „Jan, któ­ry wniknął w głębię Praw­dy, usłyszał – poza wszel­kiem nie­bem, w raju rajów, to jest u Przy­czy­ny wszyst­kich rze­czy – jed­no Słowo, przez któ­re się wszyst­ko stało”. Tytuł Teolo­ga nadał Janowi Kościół pra­wosławny.

Jan, któ­re­go imię zna­czy „ten, któ­re­mu została udzielo­na łaska”, syn Zebe­de­usza i brat apo­stoła Jaku­ba, naj­młodszy z Dwu­na­stu i jedy­ny według Trady­cji, któ­ry zmarł śmier­cią natu­ral­ną, a nie męczeń­ską miał być ulu­bio­nym uczniem Jezu­sa. Był świad­kiem wszyst­kich ważnych wyda­rzeń w życiu Jezu­sa. Prze­mie­nie­nia – wraz ze swym bra­tem Jaku­bem oraz Pio­trem, modli­twy w Ogrój­cu, śmier­ci Jezu­sa, a także był pierw­szym z męż­czyzn, któ­ry zna­lazł się przy Jego gro­bie.

Tra­dy­cja przy­pi­su­je mu autor­stwo czwar­tej ewan­ge­lii kano­nicz­nej, trzech Listów oraz Apo­ka­lip­sy. Według Dzie­jów Apo­stol­skich wraz z Pio­trem i Jaku­bem zwa­nym bra­tem Pańskim two­rzy trium­wi­rat, któ­ry po śmier­ci Jezu­sa zarzą­dza szyb­ko roz­ra­sta­ją­cym się Kościo­łem. Ewan­ge­lia Jano­wa – wybit­nie ory­gi­nal­na w sto­sun­ku do pozo­stałych ewan­ge­lii kano­nu – w nowożyt­nej bibli­sty­ce długi czas uważana była za naj­mniej wia­ry­god­ne źró­dło histo­rycz­ne.

Obec­nie ucze­ni uważają, że w nie­któ­rych punk­tach (np. w okre­sie długości naucza­nia Jezu­sa) histo­rycz­na war­tość ewan­ge­lii Jano­wej jest wyż­sza niż syn­op­ty­ków. Dzieło to nie powsta­ło póź­niej niż w latach 90–95. Przy­pi­sa­ne Jano­wi Listy wydają się być autor­stwa tej samej oso­by. Większe zastrze­że­nia budzi Apo­ka­lip­sa, cho­ciaż i w niej są pew­ne tema­ty, pokrew­ne czwar­tej ewan­ge­lii. Według Tra­dy­cji Jan miał podyk­to­wać Obja­wie­nie na wyspie Pat­mos swo­je­mu ucznio­wi Pro­cho­ro­wi. Jan prze­by­wał na Pat­mos jako wygnaniec za rządów Domi­cja­na. Jako przy­bra­ny syn Marii Mat­ki Jezu­sa opie­ko­wał się nią do Jej Zaśnię­cia około roku 48. Sam zaś zakończył dłu­gi żywot w Efe­zie za rządów Tra­ja­na na początku II wie­ku n.e.