Wspólnota eucharystyczna jest możliwa I — gościnność eucharystyczna jako regularna praktyka ekumeniczna

Każ­dą z wymie­nio­nych płasz­czyzn moż­na myl­nie zro­zu­mieć, zin­stru­men­ta­li­zo­wać i odrzu­cić jako zby­tecz­ny balast nie­zro­zu­mia­łych już dzi­siaj teo­lo­gicz­no-histo­rycz­nych zaszło­ści lub też pozba­wić wia­ry­god­no­ści poprzez oskar­że­nie o pod­stęp­ny manewr nisz­cze­nia ducho­wej toż­sa­mo­ści na rzecz teo­lo­gicz­nej pół­praw­dy lub celo­wej krót­ko­wzrocz­no­ści.

Moż­na też obrać dro­gę dia­lo­gu, któ­ra kie­ru­je się wspól­no­to­wym pra­gnie­niem i tro­ską o auten­tycz­ność Ewan­ge­lii w świe­cie i dla świa­ta. Taką wła­śnie pró­bę dia­lo­gu pod­ję­ły trzy, reno­mo­wa­ne Insty­tu­tu Teo­lo­gicz­ne z Euro­py Zachod­niej, zaj­mu­ją­ce się bada­nia­mi kon­fe­sjo­znaw­czy­mi i dia­lo­giem eku­me­nicz­nym. Zało­żo­ny przez Świa­to­wą Fede­ra­cję Lute­rań­ską (ŚFL) w Stras­bur­gu Cen­trum Badań Eku­me­nicz­nych, a tak­że Insty­tut Badań Eku­me­nicz­nych, dzia­ła­ją­cy w ramach Fakul­te­tu Teo­lo­gii Kato­lic­kiej Uni­wer­sy­te­tu w Tybin­dze, oraz Insty­tut Kon­fe­sjo­znaw­czy w Ben­she­im, pro­wa­dzo­ny wspól­nie przez Zwią­zek Ewan­ge­lic­ki oraz Kościół Ewan­ge­lic­ki w Niem­czech (EKD) opu­bli­ko­wa­ły w 2003 roku wspól­ny doku­ment o nazwie „Wspól­no­ta Wie­cze­rzy Pań­skiej jest moż­li­wa – tezy do gościn­no­ści eucha­ry­stycz­nej.”

Tekst doku­men­tu skła­da się z sied­miu tez, z któ­rych ostat­nia roz­bu­do­wa­na jest o czte­ry, tema­tycz­ne pod­punk­ty, opa­trzo­nych wyja­śnie­niem, uka­za­niem sta­nu obec­nych dys­ku­sji eku­me­nicz­nych oraz per­spek­ty­wa­mi na przy­szłość. Tekst jest nie tyl­ko eku­me­nicz­ną mani­fe­sta­cją trzech insty­tu­tów, lecz w przy­stęp­ny spo­sób wyja­śnia czy­tel­ni­kom teo­lo­gicz­ne sub­tel­no­ści poszcze­gól­nych tra­dy­cji wyzna­nio­wych, któ­re, choć nie­czy­tel­ne dla współ­cze­sne­go czło­wie­ka, posia­da­ją ogrom­ne zna­cze­nie dla wyzna­nio­wej toż­sa­mo­ści Kościo­łów. Załą­czo­ny apa­rat nauko­wy w posta­ci przy­pi­sów uła­twia orien­ta­cję w „teo­lo­gicz­nej dżun­gli”.

Waż­ną zale­tą tek­stu jest fakt, że bazu­je on w dużej mie­rze na ofi­cjal­nych wypo­wie­dziach Kościo­ła Rzym­sko­ka­to­lic­kie­go, księ­gach sym­bo­licz­nych lute­ra­ni­zmu oraz innych Kościo­łów ewan­ge­lic­kich, a tak­że na dorob­ku nauko­wym wie­lu, zna­czą­cych teo­lo­gów kato­lic­kich (Con­gar, Kasper) i ewan­ge­lic­kich (Pan­nen­berg), oraz na osią­gnię­ciach dia­lo­gu eku­me­nicz­ne­go, któ­ry zaowo­co­wał wspól­ny­mi publi­ka­cja­mi teo­lo­gicz­ny­mi (szcze­gól­nie mię­dzy Kościo­łem Rzym­sko­ka­to­lic­kim w Niem­czech i Kościo­ła­mi człon­kow­ski­mi EKD) komi­sji dia­lo­gu lub też doku­men­ta­mi eku­me­nicz­ny­mi (Wspól­na Dekla­ra­cja o Uspra­wie­dli­wie­niu, Kon­kor­dia Leu­en­ber­ska).

Istot­nym ele­men­tem oma­wia­ne­go doku­men­tu są komen­ta­rze do toczą­cych się obec­nie dys­ku­sji na temat gościn­no­ści eucha­ry­stycz­nej, stąd też licz­ne odwo­ła­nia do samo­dziel­nych lub bila­te­ral­nych doku­men­tów rzym­sko­ka­to­lic­kiej Kon­fe­ren­cji Bisku­pów Nie­miec­kich (DBK), Kon­fe­ren­cji Bisku­pów Zjed­no­czo­ne­go Kościo­ła Ewan­ge­lic­ko-Lute­rań­skie­go Nie­miec (VELKD), dekla­ra­cji waty­kań­skiej Kon­gre­ga­cji Wia­ry, mię­dzy­na­ro­do­wych i mię­dzy­ko­ściel­nych komi­sji teo­lo­gicz­nych, wspól­not oraz orga­ni­za­cji eku­me­nicz­nych.

Wpraw­dzie tekst doku­men­tu powstał nie­ja­ko „na zamó­wie­nie” pierw­szych Eku­me­nicz­nych Dni Kościo­ła w Ber­li­nie, któ­re odby­ły się w 2003 roku, to jed­nak, mimo kon­tro­wer­sji zwią­za­nych ze wspól­no­tą Sto­łu Pań­skie­go i medial­nych prze­py­cha­nek, pozo­sta­je on waż­nym napo­mnie­niem i wyra­zem tro­ski o postęp, czy nawet kolej­ny prze­łom w dia­lo­gu mię­dzy Kościo­ła­mi chrze­ści­jań­ski­mi. We wstę­pie tek­stu tak oto uza­sad­nia­ją cel eku­me­nicz­nej publi­ka­cji: „Czy­ni­my to w inte­re­sie ludzi, któ­rzy od wie­lu lat anga­żu­ją się eku­me­nicz­nie i dla któ­rych wspól­ne życie w eku­me­nicz­nych part­ner­stwach, pro­jek­tach i para­fiach sta­ło się oczy­wi­ste. Jako insty­tu­ty zaj­mu­je­my się przede wszyst­kim tymi kwe­stia­mi, któ­re doty­czą eku­me­nicz­ne­go życia mię­dzy ewan­ge­lic­ki­mi i kato­lic­ki­mi chrze­ści­ja­na­mi, cho­ciaż kwe­stie te pozo­sta­ją zna­czą­ce tak­że dla dia­lo­gu z inny­mi chrze­ści­ja­na­mi i Kościo­ła­mi.”

Czy­tel­ni­kom Teo­lo­gicz­ne­go Maga­zy­nu Eku­me­nicz­ne­go Sem­per Refor­man­da oraz Pol­skie­go Ser­wi­su Eku­me­nicz­ne­go Kościół.pl przed­sta­wia­my komen­tarz do eku­me­nicz­ne­go doku­men­tu o gościn­no­ści eucha­ry­stycz­nej z nadzie­ją, że przy­czy­ni się on choć­by w naj­mniej­szym stop­niu do zwró­ce­nia uwa­gi na palą­cą koniecz­ność roz­mo­wy o Eucha­ry­stii w naszym kra­ju. Ze wzglę­du na duży zakres tema­tycz­ny oma­wia­ne­go pro­ble­mu będzie­my pre­zen­to­wać co tydzień komen­tarz do jed­nej tezy doku­men­tu.

***

Teza 1: Uza­sad­nie­nia wyma­ga nie tyle dopusz­cza­nie ochrzczo­nych chrze­ści­jan do wspól­nej Wie­cze­rzy Pań­skiej, lecz jej odma­wia­nie.

Tak­że dziś wszyst­kie Kościo­ły chrze­ści­jań­skie naucza­ją, że peł­na wspól­no­ta eucha­ry­stycz­na zakła­da peł­ną wspól­no­tę kościel­ną. Do dziś Kościół Rzym­sko­ka­to­lic­ki, Pra­wo­sław­ny i nie­któ­re Kościo­ły pro­te­stanc­kie prak­ty­ku­ją tzw. zamknię­tą Komu­nię, któ­ra ozna­cza odsu­nię­cie od Sto­łu Pań­skie­go trzy gru­py osób: nie­ochrz­czo­nych, wyłą­czo­nych ze wspól­no­ty za błę­dy dok­try­nal­ne lub też cza­so­wo na mocy kar kościel­nych. W erze eku­me­ni­zmu uda­ło się jed­nak wypra­co­wać ( to już od koń­ca XIX wie­ku) tym­cza­so­we for­my gościn­no­ści eucha­ry­stycz­nej, któ­re zaowo­co­wa­ły głęb­szą reflek­sją nad rozu­mie­niem jed­no­ści we wszyst­kich Kościo­łach.

Jed­ność chrze­ści­jan jest uprzed­nim darem Ewan­ge­lii, o któ­rej Kościół w swo­jej wie­rze skła­da świa­dec­two. Dla­te­go też jed­ność, któ­ra ugrun­to­wa­na jest w życiu Trój­je­dy­ne­go Boga i Jego dzia­ła­niu, nie może spro­wa­dzać się do for­mal­nej jed­no­myśl­no­ści w nawet naj­istot­niej­szych kwe­stiach, lecz musi uwzględ­niać nie­do­sko­na­łe podo­bień­stwa oraz zra­nio­ną peł­nię chrze­ści­jań­skich Kościo­łów, któ­re dzię­ki mocy Ducha Świę­te­go mają mimo roz­ła­mu udział w życiu Trój­cy. Tą zra­nio­ną peł­nią jest kato­lic­kość całe­go Kościo­ła.

Myśl tę powta­rza słyn­na kon­sty­tu­cja Sobo­ru Waty­kań­skie­go Dru­gie­go Lumen Gen­tium (por. LG 4) oraz dekret o eku­me­ni­zmie Uni­ta­tis Redi­ne­gra­tio, któ­ry gło­si: „Podzia­ły mię­dzy chrze­ści­ja­na­mi sta­no­wią jed­nak dla Kościo­ła prze­szko­dę, któ­ra spra­wia, że nie może on urze­czy­wist­nić wła­ści­wej sobie peł­nej powszech­no­ści w tych dzie­ciach, któ­re przez chrzest nale­żą wpraw­dzie do nie­go, ale odłą­czy­ły ię od peł­nej z nim wspól­no­ty.” (UR 4)

Zgod­nie z teo­lo­gią rzym­sko­ka­to­lic­ką sakra­ment jest z jed­nej stro­ny poda­ro­wa­ną przez Boga rze­czy­wi­sto­ścią (res sacra­men­ti), a z dru­giej wska­zu­je jako znak (sacra­men­tum tan­tum) na sto­ją­ce przed Kościo­łem speł­nie­nie. Kościół, któ­ry zgro­ma­dza się na Eucha­ry­stii jest dzię­ki mocy Bożej zre­ali­zo­wa­ną wspól­no­tą, któ­ra jed­no­cze­śnie stoi przed koń­co­wym wypeł­nie­niem. Wątek ten obec­ny jest w wie­lu doku­men­tach eku­me­nicz­nych oraz w sobo­ro­wej Kon­sty­tu­cji o św. Litur­gii (Sacro­sanc­tum Con­ci­lium, 2). Jeśli powyż­sze się zga­dza, to czy nie nale­ża­ło­by, jak prze­ko­nu­ją auto­rzy doku­men­tu, postrze­gać sakra­ment Eucha­ry­stii jako „ducho­wy pro­wian­tu” na dro­dze do dosko­na­łej wspól­no­ty? To, co ludziom daro­wa­ne jest w Eucha­ry­stii, muszą urze­czy­wist­nić w życiu, ponie­waż sakra­men­ty w swej isto­cie anty­cy­pu­ją rze­czy­wi­stość, któ­rą prze­ka­zu­ją widzial­ne zna­ki. Mówiąc krót­ko sakra­men­ty pocią­ga­ją za sobą nawró­ce­nie.

W dotych­cza­so­wych roz­mo­wach eku­me­nicz­nych mię­dzy róż­ny­mi Kościo­ła­mi chrze­ści­jań­ski­mi uda­ło się wypra­co­wać trzy głów­ne mode­le wspól­no­ty eucha­ry­stycz­nej. Każ­dy z tych warian­tów w róż­ny spo­sób wyra­ża wspól­no­tę wokół Sto­łu Pań­skie­go:

• 
  
  Gościn­ność Eucha­ry­stycz­na, zwa­na rów­nież otwar­tą Komu­nią – jest to otwar­te zapro­sze­nie skie­ro­wa­ne do wszyst­kich tych, któ­rzy podzie­la­ją eucha­ry­stycz­ną wia­rę wspól­no­ty, któ­ra zgro­ma­dza się, by przy­stą­pić do Wie­cze­rzy Pań­skiej. W obsza­rze Kościo­ła Rzym­sko­ka­to­lic­kie­go gościn­ność eucha­ry­stycz­na jest już fak­tem, jed­nak­że tyl­ko w ogra­ni­czo­nych oko­licz­no­ściach – np. w sytu­acjach zagro­że­nia życia lub innych sytu­acjach, ucho­dzą­cych za wyjąt­ko­we.

• 
  
  Inter­ko­mu­nia ozna­cza wza­jem­ne zapro­sze­ni dwóch Kościo­łów do udzia­łu we wła­snej Eucha­ry­stii, któ­re zosta­je wypo­wie­dzia­ne po obu­stron­nych kon­sul­ta­cjach. W Niem­czech inter­ko­mu­nia ist­nie­je choć­by mię­dzy EKD a Kościo­łem Angli­kań­skim oraz EKD i Kościo­łem Sta­ro­ka­to­lic­kim.

• 
  
  Kon­ce­le­bra­cja i inter­ce­le­bra­cja zakła­da­ją peł­ną wspól­no­tę eucha­ry­stycz­ną (uzna­nie sakra­men­tów) i kościel­ną (uzna­nie urzę­dów). W przy­pad­ku cele­bra­cji duchow­ni róż­nych wyznań współ­prze­wod­ni­czą nabo­żeń­stwom połą­czo­nym z Komu­nią Świę­tą. Nato­miast inter­ce­le­bra­cja ma wów­czas miej­sce, gdy dwa lub wię­cej Kościo­łów dopusz­cza duchow­nych z sio­strza­nych Kościo­łów do pro­wa­dze­nia nabo­żeństw komu­nij­nych w swo­im Koście­le.

Prak­ty­ka inter­ce­le­bra­cji urze­czy­wist­nio­na jest choć­by we Wspól­no­cie Leu­en­ber­skiej oraz w poro­zu­mie­niu zawar­tym mię­dzy Kościo­ła­mi w USA: Kościo­łem Epi­sko­pal­nym, Kościo­łem Ewan­ge­lic­ko-Lute­rań­skim w Ame­ry­ce (ELCA), Zjed­no­czo­nym Kościo­łem Chry­stu­sa, Kościo­łem Pre­zbi­te­riań­skim oraz Kościo­łem Refor­mo­wa­nym. W Pol­sce kon­ce­le­bra­cja i inter­ce­le­bra­cja prak­ty­ko­wa­na jest od daw­na przez trzy Kościo­ły ewan­ge­lic­kie połą­czo­ne tzw. Unią Ołta­rza i Ambo­ny: Kościół Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­ski, Ewan­ge­lic­ko-Refor­mo­wa­ny oraz Ewan­ge­lic­ko-Meto­dy­stycz­ny.

Auto­rzy doku­men­tu opo­wia­da­ją się za otwar­tą gościn­no­ścią eucha­ry­stycz­ną jako regu­lar­nej prak­ty­ce eku­me­nicz­nej, uza­sad­nia­jąc to prze­ko­na­niem, że nie ma wystar­cza­ją­cych powo­dów teo­lo­gicz­nych, któ­re wzbra­nia­ły­by innych chrze­ści­ja­nom wspól­nej Eucha­ry­stii tam, gdzie wspól­ne życie sta­ło się oczy­wi­sto­ścią.

Dariusz Bruncz

Zobacz tak­że:

ekumenizm.pl: Tak dla wspól­nej Eucha­ry­stii

ekumenizm.pl: Lute­ra­nie z angli­ka­na­mi

ekumenizm.pl: Lute­ra­nie świę­tu­ją z kal­wi­na­mi

ekumenizm.pl: Jan Paweł II: ducho­wa komu­nia lute­ra­nów i kato­li­ków