Wspólnota eucharystyczna jest możliwa VII — Eucharystia, wspólnota wiary, liturgia oraz misja dla świata
- 6 października, 2004
- przeczytasz w 7 minut
Zgodnie ze świadectwem Nowego Testamentu Kościół można rozpoznąc po tym, że jego członkowie są wierni nauczaniu apostołów, uczestniczą we wspólnocie łamania chleba oraz trwają w modlitwie (por. Dz. Ap 4,42). Powyższa charakterystyka Kościoła stwarza jednocześnie kryteria dla wspólnoty kościelnej, którymi są: wspólnota w świadectwie wiary (martyria), w nabożeństwie (leiturgia), w służbie na rzecz społeczeństwa (diakonia). Kryteria te ilustrują wspólnotowy wymiar Ciała Chrystusowego, jakim jest Kościół (koinonia). Mając na uwadze takie rozumienie Kościoła, które zakorzenione jest w tekstach Drugiego Soboru Watykańskiego oraz dokumentach Kościołów ewangelickich [1], należy dokonać wyraźnego rozróżnienia między wymienionymi kryteriami a wyznaniowymi, historycznie uwarunkowanymi postaciami poszczególnych Kościołów. Wynikająca z powyższego różnorodność jest powodem do radości i dziękczynienia.
Ostatnia już, 7. Teza naszego cyklu, dotyczącego dokumentu „Wspólnota Eucharystyczna jest możliwa“ brzmi: Kościół żyje jako wspólnota w zwiastowaniu, w nabożeństie oraz w służbie dla świata. Wspólnota kościelna zakłada te kryteria, ale nie ich historycznie uwarunkowany kształt. Siódma teza dokumentu składa się z czterech “pod-tez”, które omawiają poszczególne aspekty kościelnej koinonii: kerygmatyczny, liturgiczny oraz diakonijny.
Teza 7.1 – Podobieństwa w wierze: różne wyobrażenia kościelnego świadectwa oraz zobowiązującej wykładni wspólnej wiary w Jezusa Chrystusa jako zbawienia świata nie muszą dzielić Kościoły.
Podczas swojej wizyty w Niemczech w 1980 roku papież Jan Paweł II powiedział do przedstawicieli Ewangelickiego Kościoła Niemiec (EKD), że między ewangelickimi a rzymskokatolickimi chrześcijanami panuje “zgoda w najważniejszych prawdach wiary.” [2] Papież podkreślił, że wspólnotę wiary, jaka nieustannie trwa między rzymskimi katolikami a ewangelikami, można sobie uświadomić na przykładzie lektury Konfesji Augsburskiej (1530) oraz we wzajemnych kontaktach. To samo przekonanie wyrazili niemieccy biskupi rzymskokatoliccy w liście pasterskim do wiernych, wzywając wiernych do radości z faktu, że istnieje nie tylko częściowa zgoda w odniesieniu do niektórych prawd, lecz także zgodność w najważniejszych prawdach wiary. [3] Zarówno dla ewangelików, jak i katolików opisane w ewangeliach życie i misja Jezusa Chrystusa jest fundamentem ich wiary. W cierpieniu, śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa wszyscy oni doświadczają rzeczywistości, w której obecny jest i działa Jeden Bóg.
Dla katolików i ewangelików Biblia jako Pismo Święte jest źródłem wiary, a starokościelne wyznania wiary wyrazem wiary jednego, świetego, powszechnego (katolickiego) i apostolskiego Kościoła. Nie można zapomnieć, że Kościoły inaczej akcentują rozumienie wspólnoty kościelnej, a także instancję, zaświadczające o wspólnej wierze (problem Pisma i Tradycji, kościelnego urzędu, zmysłu wiary Ludu Bożego, teologii). Różnice te nie muszą jednak dzielić Kościoły (kirchentrennend), gdy uwzględni się rozróżnienie między naszą wykładnią wiary a wewnętrzną siłą (gr. dynamis) Słowa Bożego.
Kościół rzymskokatolicki oraz Kościoły ewangelickie zaświadczają o zgodzie w najważniejszych prawdach wiary poprzez zwiastowanie Ewangelii, wspólną modlitwę Ojcze Nasz, uwielbienie Trójjedynego Boga oraz pielęgnowanie starochrześcijańskich wyznań zwanych symbolami wiary (Apostolicum, Niceanum oraz Athanasianum).
Z ewangelickiego punktu widzenia wierne Ewangelii zwiastowanie Słowa Bożego wzbudza wiarę pojedynczych osób, a także całego Kościoła. [4] Przez Ducha Świętego Bóg objawia się w Jezusie Chrystusie dla zbawienia człowieka. Zbawienie dzieje się poprzez podarowanie znajdującemu się w mocy grzechu, śmierci i zła człowiekowi przebaczenia i życia, a to jedynie z łaski poprzez wiarę ze względu na śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. [5] Zwiastowanie Słowa Bożego oraz udzielanie sakramentów świętych konstytuują Kościół, który nabiera konkretnej, instytucjonalnej postaci. Teologia ewangelicka rozróżnia zatem między istotą Kościoła, a jego poszczególnymi ukształtowaniami. Najistotniejszym kryterium kościelnego zwiastowania jest Dobra Nowina o usprawiedliwieniu grzesznika z łaski przez wiarę dzięki miłości Jezusa Chrystusa. To właśnie nauka o usprawiedliwieniu stanowi hermeneutyczne kryterium (tzw. środek Pisma — Schriftmitte) w odczytywaniu i przepowiadaniu Słowa Bożego. Kościoły ewangelickie nie negują zgodności w podstawowych prawdach wiary, ponieważ wwspólnie z tradycją rzymskokatolicką, ewangelicy znają rozróżnienie między Pismem jako “norma normans” a historycznie ukształtowanym wyznaniem wiary jako “norma normata”, które podporządkowane jest świadectwu Ewangelii.
Także zgodnie z tradycją rzymskokatolicką Bóg w Jezusie Chrystusie podarował ludzkości odkupienie i poprzez Ducha Świętego powołuje swój Lud do społeczności Kościoła. Kościół ten jest w Chrystusie sakramentem, to znaczy znakiem i narzędziem najgłębszego zjednoczenia z Bogiem oraz ikoną jedności całej ludzkości. [6] Tak więc zwiastowanie Ewangelii jest naczelnym zadaniem Kościoła, jego diakonów, kapłanów, biskupów, a także całego Ludu Bożego. [7]
Reformacyjnemu rozróżnieniu między Pismem a wyznaniem odpowiada w tradycji rzymskokatolickiej gradacyjny stosunek między Pismem a Tradycją (przekazem). Urząd Nauczycielski Kościoła, któremu powierzone jest wykładanie Pisma, nie stawia się ponad Słowem Boga, jak podkreśla soborowa konstytucja Dei Verbum. [8] Z perspektywy ewangelickiej ujęcie takie jest niemożliwe, a to ze względu na obawę utożsamiania nauczania Kościoła z głosem Ewangelii.
Ważnym rezultatem dialogu ekumenicznego stało się hermeneutyczne przekonanie Kościoła rzymskokatolickiego co do konieczności rozróżniania między substancją wiary a jej językowym sformułowaniem. W dekrecie o ekumeniźmie Unitatis redintegratio (UR) sobór naucza o hierarchii prawd (UR 11) w ramach katolickiego nauczania. [9]
Wspólnota w wiernym Ewangelii zwiastowaniu wiary, w sakramencie chrztu świętego w imię Trójjedynego Boga, modlitwa orazb wspólna tradycja starochrześcijańskich symboli wiary pokazują, że to, co dzieli, jest niepomiernie mniejsze od tego, co łączy. Także „zróżnicowany konsens“ (differenzierter Grundkonsens) w podstawowych prawdach nauki o usprawiedliwieniu, osiągnięty w Augsburgu 1999 roku (Wspólna Deklaracja o Usprawiedliwieniu), umożliwia wspólne świadectwo. Ewangelia, o której Kościoły zaświadczają, nie jest informacją o pewnym stanie rzeczy, o minionych wydarzeniach historycznych, ale działającym Słowem, darowanym udziałem we wspólnocie z Bogiem Ojcem przez Jezusa Chrystusa w Duchu Świętym. Wspólnota ta woła rónież o widzialną wspólnotę przy jednym ołtarzu, do jednego Dziękczynienia, podczas którego obecne jest prawdziwe Ciało i Krew Jezusa Chrystusa.
Teza 7.2 — Podobieństwa w rozumieniu Wieczerzy Pańskiej: dialog ekumeniczny zaowocował osiągnięciem daleko idącej zgody w rozumieniu Wieczerzy Świętej, dlatego też inne różnice nie powinny stać na przeszkodzie wspólnego świętowania Eucharystii.
Najistotniejszymi punktami spornymi dotyczącymi rozumienia Eucharystii były zagadnienia dotyczące Wieczerzy Pańskiej jako Ofiary, krytyki reformatorów odnośnie postrzegania Eucharystii jako dobrego uczynku, sposób obecności Chrystusa w Wieczerzy oraz obchodzenie Wieczerzy Pańskiej pod dwiema postaciami.
Ewangelicy i katolicy wyznaja wspólnie, że ofiara Jezusa Chrystusa na krzyżu była jednorazowa i niepowtarzalna. Nie może ona być ani kontynuowana, ani też powtarzana, jak również uzupełniana. W Wieczerzy Pańskiej wydarzenie śmierci Jezusa Chrystusa jest obecne pośród nas dzięki mocy Ducha Świętego. Chrystus jest Dawcą i Darem Eucharystii. Złożona raz na zawsze ofiara, która uobecnia się poprzez Ducha Świętego umożliwia i budzi odpowiedź człowieka na Boże wołanie.
Ewangelicy tradycji luterańskiej oraz rzymscy katolicy wspólnie wyznają, że poprzez moc Ducha Świętego wywyższony Pan prawdziwie obecny jest ze swoim Ciałem i Krwią pod postaciami chleba i wina razem ze swoją boską i ludzką naturą. Mimo istniejących różnic, w jaki sposób obecność się ta przejawia, wyrażona powyżej wiara powinna zlikwidować przeszkody na drodze do wspólnej Eucharystii.
W odniesieniu do kwestii, w jaki sposób należy rozumieć obecność Pana w darach eucharystycznych, jak i wobec problemu trwałości tejże obecności luteranie i rzymscy katolicy podzielają wiarę, że eucharystyczna obecność Jezusa Chrystusa skierowana jest na jej przyjmowanie z wiarą, tzn. że nie jest ograniczona do momentu samego przyjmowania, ale też nie jest uzależniona od wiary przyjmującego bez pomniejszania potrzeby wiary dla godnego spożywania Eucharystii. Gdy zaakceptuje się to sformułowanie, to wówczas strona ewangelicka z większą tolerancją podchodzić będzie do rzymskokatolickiego kultu eucharystycznego (monstrancja, tabernakulum, procesje), a strona rzymskokatolicka uzna, że stosunek luteranów do pozostałych po komunii darów eucharystycznych nie jest „profaniczny“. W wielu Kościołach luterańskich niespożyte komunikanty przechowuje się dla Komunii chorych.
Zarówno katolicy, jak i luteranie wyznają, że pełną postacią eucharystyczną jest chleb i wino, jednakże katolicy i ewangelicy mogą również wspólnie wyznawać, że przyjmują rónież całego Chrystusa pod postacią chleba.
Teza 7.3 – Podobieństwa w rozumieniu urzędu: mimo nadal istniejących różnic w rozumieniu urzędu możliwe jest dzisiaj porozumienie w podstawowych kwestiach, które otwierają drogę do eucharystycznej gościnności.
Teologia ewangelicka podkreśla, że historyczne ramy Kościoła, który znajduje się w nieustannym procesie zmian nie może być warunkiem dla wspólnoty kościelnej oraz eucharystycznej. Dla tradycji rzymskokatolickiej ważny jest nie tylko wyświęcony urząd kapłański jako taki, lecz także idea sukcesji apostolskiej, nieprzerwanej linii biskupów, którzy pod kierownictwem Ducha Świętego są znakami i gwarantami apostolskiej wierności, a przez to ich rola ma charakter normatywny i konstytutywny dla Kościoła. Także w tej kwestii możliwe jest porozumienie, gdy uwzględni się rozróżnienie między tzw. materialnym i formalnym rozumieniem sukcesji apostolskiej.
Treścią sukcesji apostolskiej jest przekazywanie Ewangelii zgodnie z nauką apostołów. Posługa urzędu kościelnego jest znakiem wierności wobec apostolskiego przekazu i stoi w jego służbie. Także według ewangelickiego rozumienia zwiastowanie Słowa Bożego oraz udzielanie sakramentów świętych należy do zadań osób ordynowanych (ordinationsgebundenes Amt). Także w Kościele rzymskokatolickim urząd duchownego jest służbą wobec Słowa i Sakramentu. Kościół rzymski podkreśla również bliską relację święceń kapłańskich z powszechnym kapłaństwem wszystkich wiernych. Potrójny urząd Chrystusa, w którym mają udział wszyscy ochrzczeni, znajduje reprezentowany jest w sposób sakramentalny w osobach, które przyjęły święcenia kapłańskie. [10] Kapłani stoją zatem w służbie powszechnego kapłaństwa wszystkich wiernych.
W dokumencie międzynarodowej komisji teologów rzymskokatolickich z 1987 roku opatrzonego przedmową kardynała Josepha Ratzingera czytamy: “Dla rozwoju życia kościelnego, Ciała Chrystusa, powszechne kapłaństwo wiernych oraz posługa hierarchiczna wzajemnie się uzupełniają i są sobie przyporządkowane, jednakże w taki sposób, że w odniesieniu do końcowego celu chrześcijańskiego życia oraz jego wypełnienia pierszeństwo ma powszechne kapłaństwo wszystkich wiernych, nawet jeśli z perspektywy widzialnego i organitacyjnego porządku Kościoła oraz sakramentalnej rzeczywistości pierszeństwo posiada służba kapłańska.” [11]
Dla osiągnięcia ekumenicznego porozumienia, a tym samym do urzeczywistnienia gościności eucharystycznej istotne jest to, aby Kościoły ewangelickie pielęgnowały tradycję zapisaną w księgach symbolicznych, która mówi o tym, że Eucharystii przewodzi osoba ordynowana, a tzw. świeccy zwiastują Słowo i udzielają sakramentów tylko w wyjątkowych sytuacjach. Jeśli Kościół żyje z Eucharystii jako źródła życia kościelnego, to należy również spytac Kościół rzymskokatolicki, czy powołanie do sprawowania Eucharystii jest tak związane z urzędem wyświęconego kapłana, że w sytuacjach wyjątkowych (np. bezpośrednie zagrożenie życia) niemożliwa jest celebracja Eucharystii. Teologicznie wątpliwe jest wyłączne uzależnianie życia kościelnego od wyświęconego urzędu. Swoje zastosowanie mogłaby tu znaleźć zasada Ecclesia supplet (Kościół uzupełnia) nie tylko w odniesieniu do pewnych niedociągnięć, dotyczących przeszłości, lecz także w oparciu o wyjątkowe sytuacje w teraźniejszości. Problem ten jest szczególnie ważny dla Kościoła rzymskokatolickiego w tych rejonach świata, które cierpią na chroniczny brak duchownych.
Powracając do zagadnienia sukcesji apostolskiej i Eucharystii Kościół rzymskokatolicki naucza, że Kościoły wyrosłe z Reformacji nie posiadają pierwotnej i pełnej postaci eucharystycznego misterium, a to ze względu na brak (defectus) sukcesji apostolskiej. Problemem pozostaje to, czy owo defectus rozumiemy jako brak w sensie meonicznym („nieistnienie“) czy jako brak w sensie częściowej wady. Podpisanie Wspólnej Deklaracji o Usprawiedliwieniu oznacza, że Kościół rzymskokatolicki uznał, iż Kościoły luterańskie zachowały apostolskie świadectwo o zbawieniu świata w Jezusie Chrystusie. Wierność Ewangelii nie moży być tylko odczytywana przez pryzmat określonej postaci urzędu biskupiego lub specyficznie rozumianej sukcesji apostolskiej.
Jeśli wyjaśni się problem sukcesji apostolskiej, to nie można pominąć związaną z nią zagadnienie prymatu Piotra. Nawet jeśli istnieją ogromne różnice w rozumieniu prymatu papieskiego, to nie powinien on stać na przeszkodzie do gościnności eucharystycznej, co pokazują relację między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołami prawosławnymi, których rzeczywistość sakramentalna jest w pełni uznawana, nawet jeśli odrzucają one zdecydowanie rzymskokatolickie rozumienie papiestwa.
Teza 7.4 – Podobieństwa w służbie dla świata: Diakonia, wspólnota i Wieczerza Święta warunkują się nawzajem
Ekumeniczna diakonia oznacza coś więcej, aniżeli międzywyznaniową współpracę kościelnych funkcjonariuszy. Jest ona wyrazem wspólnego działania i życia w świecie, i dla świata. Wiarygodne zwiastowanie Ewangelii wymaga odwagi diakonijnego świadectwa na rzecz pojednania ludzi z Bogiem oraz między sobą. W Eucharystii pojednanie to nabiera szczególnego znaczenia, bowiem pokazuje nie tylko miłość Boga i opiekę, lecz wskazuje na ogrom pracy, którą trzeba jeszcze wykonać.
Słynny Dokument z Limy, dotyczący chrztu, Eucharystii i urzędu duchownego stwierdza: “Eucharystia ogarnia wszystkie aspekty życia, jest nieustannym wyzwaniem w poszukiwaniu odpowiednich relacji w społeczny, gospodarczym i politycznym życiu (Mt 5,33 n.; 1 Kor 10,16 n., 11,20–22; Gal 3,28). Każdy rodzaj niesprawiedliwości, rasizmu, podziału i braku wolności są radykalnie zwalczane, gdy razem mamy udział w Ciele i Krwi Chrystusa. Eucharystia pochwyca wiernego ku centralnemu wydarzeniu historii świata (…) Solidarność w eucharystycznej wspólnocie Ciała Chrystusowego oraz odpowiedzialna troska chrześcijan o siebie nawzajem oraz o cały świat wyraża się w sposób szczególny w liturgii: we wzajemnym wybaczeniu grzechów, znaku pokoju, intencji modlitewnej za wszystkich, we wspólnym spożywaniu Eucharystii i przynoszenia jej do chorych, uwięzionych, oraz wspólnym świętowaniu Wieczerzy Pańskiej z nimi.” [12]
Dariusz P. Bruncz
Zapraszamy do lektury pozostałych tekstów z działu Eucharystia, dotyczących dokumentu “Wspólnota eucharystyczna jest możliwa.” Podsumowaniem zaprezentowanych tez wraz z komentarzem będzie przedstawienie praktycznych Konsekwencji tekstu “Wspólnota eucharystyczna jest możliwa”, które zostaną opublikowane w Magazynie SR w dziale Eucharystia.
Przypisy:
[1] Lumen gentium (LG) 10–13; 34–36 oraz Konkordia Leuenberska.
[2] Ansprache von Papst Johannes Paul II. bei der Begegnung mit Vertretern des Rates der EKD im Dommuseum in Mainz am 17. November 1980. W: Papst Johannes Paul II. in Deutschland, Verlautbarungen des Apostolischen Stuhls 25, wyd. Sekretariat der Deutschen Bischofskonferenz, Bonn 1980, S. 79.
[3] Chodzi o list Dein Reich komme (Przyjdź Królestwo Twoje) z 20. stycznia 1980 roku.
[4] Por. Konfesję Augsburską (CA), rozdział VII.
[5] CA 4 oraz Konkordia Leuenberska (LK) 9.
[6] LG 1.
[7] LG 25 & 35.
[8] Dei Verbum (DV) 10.
[9] Por. także encyklikę Ut unum sint 17; 19; 81.
[10] LG 10,2 oraz dekret Presbyterorum ordinis 2; 5; 6; 9.
[11] Internationale Theologenkommission: Mysterium des Gottesvolkes, Einsiedeln 1987, S. 60.
[12] Lima-Dokument, Eucharistie 20 i 21.