Zjednoczony Kościół Chrystusa

2. Histo­ria

Po wpro­wa­dze­niu w Anglii angli­ka­ni­zmu wie­lu wier­nych było nie­za­do­wo­lo­nych z poło­wicz­nych ich zda­niem reform, jakie cecho­wa­ły kościół angli­kań­ski. Nazy­wa­no ich pury­ta­na­mi. Naj­bar­dziej rady­kal­ni, wie­rzy­li w pra­wo każ­dej kon­gre­ga­cji do usta­na­wia­nia wła­snej litur­gii i orga­ni­za­cji. Ci kon­gre­ga­cjo­ni­ści, byli suro­wo prze­śla­do­wa­ni przez monar­chię bry­tyj­ską. W 1620 roku pew­na ich gru­pa uda­ła się do Ame­ry­ki, gdzie zało­ży­ła pierw­szą kolo­nię (Mas­sa­chu­setts). W histo­rii USA nazy­wa się ich “Ojca­mi Pielgrzymami”(Pilgrim Fathers). Prze­śla­do­wa­ni w Anglii za swo­je poglą­dy reli­gij­ne, w Ame­ry­ce chcie­li zbu­do­wać Nowe Jeru­za­lem. Temu celo­wi mia­ło słu­żyć ści­słe prze­strze­ga­nie zasa­dy kon­gre­ga­cjo­na­li­zmu i nie­za­leż­no­ści każ­dej para­fii. Do niej nale­żeć mogli tyl­ko ochrzcze­ni, któ­rzy następ­nie zło­ży­li oso­bi­ste wyzna­nie wia­ry przez star­szy­mi i całym zbo­rem. Tyl­ko człon­ko­wie para­fii, i oczy­wi­ście tyl­ko męż­czyź­ni, mie­li pra­wo gło­su przy wybo­rze władz kolo­nii. Kon­gre­ga­cjo­na­lizm stał się kościo­łem pań­stwo­wym w Mas­sa­chu­setts, Con­nec­ti­cut oraz w New Hamp­shi­re (tzw. Nowa Anglia).Po kil­ku latach oka­za­ło się, że “Pań­stwo Boże” w wyda­niu kon­gra­ga­cjo­ni­stów może być rów­nie nie­to­le­ran­cyj­ne, jak Anglia z któ­rej ucie­kli. W 1637 roku z Mas­sa­chu­setts wygna­no pierw­sze oso­by za nie­pra­wo­myśl­ność reli­gij­ną. Natha­niel Haw­thor­ne w “Szkar­łat­nej Lite­rze” opi­su­je losy kobie­ty ska­za­nej na doży­wot­nie nosze­nie lite­ry “A” (sym­bol cudzo­łó­stwa) na ubra­niu, za uro­dze­nie poza­mał­żeń­skie­go dziec­ka. Jego książ­ka dosko­na­le odzwier­cie­dla atmos­fe­rę teo­kra­cji Nowej Anglii. Innym przy­kła­dem fana­ty­zmu ame­ry­kań­skich pury­ta­nów był pro­ces tzw. “Cza­row­nic z Salem”, kie­dy to ciem­no­ta oraz maso­wa histe­ria zawio­dła na szu­bie­ni­cę kil­ka­na­ście nie­win­nych osób podej­rza­nych o cza­ry. Kie­dy w kolo­nii poja­wi­li się Kwa­krzy, pury­ta­nie odpo­wie­dzie­li serią repre­sji, z wie­sza­niem “here­ty­ków” włącz­nie. Dopie­ro po inter­wen­cji kró­la Anglii, zaka­za­no egze­ku­cji z powo­du wyzna­wa­nia okre­ślo­nej reli­gii, ale kon­ger­ga­cjo­nizm pozo­stał reli­gią panu­ją­cą w tych kolo­niach. Osta­tecz­ne oddzie­le­nie kościo­ła od pań­stwa nastą­pi­ło, dłu­go po uzy­ska­niu nie­pod­le­gło­ści przez USA: w Con­nec­ti­cut w 1818 r., w New Hamp­shi­re w 1819 r., w Maine w 1820 r. i w 1833 roku w Massachusetts.Oprócz prze­śla­do­wa­nia inno­wier­ców oraz spo­rów mię­dzy sobą, kon­gre­ga­cjo­ni­ści zaję­li się z powo­dze­niem nawra­ca­niem Indian. Pierw­sze pró­by misji pod­ję­to już w latach 40-tych XVII wie­ku, pod prze­wod­nic­twem Tho­ma­sa May­hew Młod­sze­go. Pierw­sze­go indiań­skie­go pasto­ra (natu­ral­nie dla Indian) ordy­no­wa­no już w 1649 r., a pierw­szą indiań­ską para­fię kon­gre­ga­cjo­nal­ną zor­ga­ni­zo­wa­no w 1659 roku. Pastor­ska rodzi­na May­hew wspie­ra­ła misje wśród Indian przez pięć poko­leń! Inny misjo­narz John Eliott, przy­czy­nił się do prze­ło­że­nia Nowe­go Testa­men­tu na jeden z lokal­nych języ­ków indiań­skich. Tra­dy­cje sie­dem­na­sto­wiecz­nych misji wśród Indian Nowej Anglii, były kon­ty­nu­owa­ne w XIX wie­ku przez kon­gre­ga­cjo­ni­stów na zacho­dzie Sta­nów Zjed­no­czo­nych. War­to tak­że wspo­mnieć, że to wła­śnie kon­ger­ga­cjo­ni­ści przy­czy­ni­li się do zało­że­nia takich słyn­nych uni­wer­sy­te­tów jak Harvard, Yale i Prin­ce­ton. W sumie z ini­cja­ty­wy kon­ger­ga­cjo­ni­stów do same­go 1865 r. powsta­ło ponad dwa­dzie­ścia pięć uni­wer­sy­te­tów i col­le­gów. Osiem­na­sty wiek przy­niósł kon­gre­ga­cjo­ni­zmo­wi wiel­kie prze­bu­dze­nie i odno­wę reli­gij­no­ści (Gre­at Awa­ke­ning), ale tak­że nara­sta­ją­cy kon­flikt pomię­dzy racjo­na­li­stycz­nym skrzy­dłem kościo­ła, a skrzy­dłem rady­kal­nie kal­wiń­skim. Zakoń­czył się od dość dra­ma­tycz­nie w 1825 r., kie­dy to część para­fii i wier­nych wystą­pi­ła z kościo­ła two­rząc kościół uni­ta­riań­ski. Zawar­ta przez kon­gre­ga­cjo­ni­stów w 1801 roku unia z ame­ry­kań­ski­mi pre­zbi­te­ria­na­mi, ule­gła roz­pa­do­wi w 1852 roku. Pomi­mo tego, dzie­więt­na­sty wiek był okre­sem wiel­kie­go roz­wo­ju dla kon­ger­ga­cjo­ni­stów. W 1812 r. wysła­no pierw­szych misjo­na­rzy do Indii, z cza­sem two­rząc pla­ców­ki misyj­ne tak­że w Chi­nach i Afry­ce. Jed­no­cze­śnie razem z wiel­ką migra­cją na “Dzi­ki Zachód” w samym USA two­rzo­no nowe para­fie kon­gre­ga­cjo­nal­ne, roz­sze­rza­jąc bazę kon­gre­ga­cjo­na­li­zmu poza Nową Anglię. Kościół kon­gre­ga­cjo­nal­ny nie bał się tak­że iść z duchem cza­su — w nie­któ­rych para­fiach już od 1699 roku pozwa­la­no kobie­tom gło­so­wać na zgro­ma­dze­niach para­fial­nych. W 1853 roku ordy­no­wa­no pierw­szą kobie­tę pastor, Anto­inet­tę Brown. I choć przez pewien czas potem nie było kolej­nych ordy­na­cji, to gdy pastor Brown umie­ra­ła w 1921 roku, w całych Sta­nach Zjed­no­czo­nych pra­co­wa­ło już ponad 3000 kobiet pasto­rów. Rów­no­cze­śnie w USA idee kon­gre­ga­cjo­ni­zmu zaczę­ły docie­rać do innych grup etnicz­nych i w XIX wie­ku powsta­ły osob­ne para­fie dla Indian, Chiń­czy­ków, Kore­ań­czy­ków, Japoń­czy­ków, Ormian i wie­lu innych. Postę­po­wa­ła tak­że kon­so­li­da­cja samych kon­gre­ga­cjo­ni­stów, zrze­szo­nych od 1865 r. w Naro­do­wej Radzie Kon­gre­ga­cjo­nal­nej (Natio­nal Con­gre­ga­tio­nal Coun­cil). W 1931 r. kon­gre­ga­cjo­ni­ści zjed­no­czy­li się z Kościo­łem Chrze­ści­jań­skim (Chri­stian Church). Ten ostat­ni powstał pod koniec XVIII wie­ku w USA, kie­dy kil­ku meto­dy­stycz­nych i bap­ty­stycz­nych pasto­rów nie­za­do­wo­lo­nych z podzia­łów wśród chrze­ści­jan posta­no­wi­ło zało­żyć eku­me­nicz­ny ruch, któ­ry kładł­by nacisk na to co łączy, a nie dzie­li chrze­ści­jan. W cią­gu XIX wie­ku ruch ten roz­wi­nął się na tere­nie całe­go USA, prze­kształ­ca­jąc w odręb­ne wyzna­nie — Kościół Chrze­ści­jań­ski. W 1867 roku, jako pierw­szy w histo­rii, kościół ten zezwo­lił na ordy­na­cję kobiet. Po unii z kon­gra­ga­cjo­ni­sta­mi, nowy kościół, Kon­gre­ga­cjo­nal­ne Chrze­ści­jań­skie Kościo­ły, liczył ponad 1 100 000 wier­nych w całym Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Jed­no­cze­śnie trwa­ły roz­mo­wy w spra­wie dal­szych unii. Naj­bar­dziej zain­te­re­so­wa­ny był Ewan­ge­lic­ki i Refor­mo­wa­ny Kościół. Sku­piał on przede wszyst­kim dwie gru­py osad­ni­ków pocho­dze­nia nie­miec­kie­go. Pierw­si, ewan­ge­li­cy refor­mo­wa­ni z Pala­ty­na­tu, przy­by­li do Ame­ry­ki na począt­ku XVIII wie­ku, kie­dy to ich kraj, dostał się pod pano­wa­nie nie­to­le­ran­cyj­ne­go kato­lic­kie­go wład­cy. Począt­ko­wo sto­wa­rzy­sze­ni z Holen­der­skim Kościo­łem Refor­mo­wa­nym, od 1793 r. two­rzy­li odręb­ny Nie­miec­ki Kościół Refor­mo­wa­ny w Sta­nach Zjed­no­czo­nych Ame­ry­ki. Dru­ga gru­pa Niem­ców przy­by­ła do USA po 1830 roku po wpro­wa­dze­niu w Pru­sach przy­mu­so­wej unii kościel­nej (1817). Nowi osad­ni­cy, kon­ty­nu­owa­li jej zało­że­nia, tyle, że w prze­ci­wień­stwie do Nie­miec, na zasa­dzie dobro­wol­no­ści. Wśród osad­ni­ków byli zarów­no lute­ra­nie jak i refor­mo­wa­ni. Te dwie gru­py połą­czy­ły się w 1934 roku, two­rząc Ewan­ge­lic­ki i Refor­mo­wa­ny Kościół, liczą­cy ponad 28 100 wiernych.Rozmowy doty­czą­ce ewen­tu­al­nej unii pomię­dzy Kon­gre­ga­cjo­na­ly­mi Chrze­ści­jań­ski­mi Kościo­ła­mi, a Ewan­ge­lic­kim i Refor­mo­wa­nym Kościo­łem, roz­po­czę­ły się już w 1937 roku. Osta­tecz­nie w 1949 roku opra­co­wa­no “Pod­sta­wy Unii” (Basis of Union). W tym samym roku zaak­cep­to­wa­ły go 33 z 34 lokal­nych syno­dów Kościo­ła Ewan­ge­lic­kie­go i Refor­mo­wa­ne­go. Jed­nak nie­któ­re para­fie kon­ger­ga­cjo­nal­ne zablo­ko­wa­ły unię, poda­jąc swo­je wła­dze do sądu. Po dłu­gim pro­ce­sie sądo­wym i orze­cze­niach kil­ku instan­cji, sąd zezwo­lił na unię, gdyż nie dostrzegł w niej zagro­żeń dla idei kon­gre­ga­cjo­ni­zmu (1954). Opor­ne para­fie wyco­fa­ły się z kościo­ła, któ­ry w więk­szo­ści (ponad 73%) zagło­so­wał za unią. Zjed­no­cze­nie dwóch kościo­łów, od tej pory będą­cych Zjed­no­czo­nym Kościo­łem Chry­stu­sa mia­ło miej­sce na Syno­dzie Zjed­no­cze­nio­wym 25 czerw­ca 1957 roku.

3. Orga­ni­za­cja

Zgod­nie z zasa­dą kon­gre­ga­cjo­ni­zmu pod­sta­wo­wą jed­nost­ką jest para­fia pro­wa­dzo­na przez pasto­ra i star­szych zbo­ru. Każ­da para­fia regu­lu­je swo­ją litur­gię, zarząd oraz codzien­ne spra­wy. Gru­pa para­fii w okre­ślo­nej oko­li­cy sto­wa­rzy­sze­nie (asso­cia­tion), w któ­re­go skład wcho­dzą pasto­rzy oraz dele­ga­ci zbo­rów. Sto­wa­rzy­sze­nie zaj­mu­je się koor­dy­na­cją dzia­łań para­fii w swo­im regio­nie, ale nie mogą im nicze­go narzu­cać. Sto­wa­rzy­sze­nia ordy­nu­ją też swo­ich pasto­rów. W danym regio­nie sto­wa­rzy­sze­nia są zgru­po­wa­ne w kon­fe­ren­cji (con­fe­ren­ce), któ­rych na obsza­rze całych Sta­nów Zjed­no­czo­nych jest w sumie 39. Naj­wyż­szą wła­dzą w UCC jest Synod Gene­ral­ny, zbie­ra­ją­cy się co dwa lata. Jest on naj­wyż­szym pra­wo­daw­cą, koor­dy­nu­je dzia­łal­ność misyj­ną, cha­ry­ta­tyw­ną oraz spo­łecz­ną kościo­ła. Na jego kościo­ła stoi Głów­ny Pastor Pre­zy­dent (Gene­ral Mini­ster Pre­si­dent) wybie­ra­ny na czte­ro­let­nią kaden­cję. Jak wska­zy­je sama nazwa jest nim zawsze oso­ba duchow­na i jak dotąd zawsze męż­czy­zna. Oprócz Pasto­ra Pre­zy­den­ta Synod Gene­ral­ny wybie­ra tak­że czte­rech innych ofi­ce­rów kościo­ła i ta piąt­ka two­rzy razem Kole­gium (Col­le­gium). W obe­cym kole­gium jest trzech świec­kich i dwie kobie­ty. Pod wzglę­dem kom­pen­te­cji Kole­gium przy­po­mi­na pol­ski konsystorz.Siedziba UCC znaj­du­je się w Cle­ve­land Ohio.

4. Kościół Dziś

Na począt­ku 2002 roku Zjed­no­czo­ny Kościół Chry­stu­sa liczył pra­wie 1 360 000 wier­nych zrze­szo­nych w 5888 para­fiach, co sta­no­wi 0.5% spo­łe­czeń­stwa Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Jak już było powie­dzia­ne, UCC ordy­nu­je kobie­ty pasto­rów już od XIX wie­ku, a w 1972 r. jed­no ze sto­wa­rzy­szeń ordy­no­wa­ło pierw­sze­go otwar­te­go homo­sek­su­ali­stę. Trze­ba jed­nak wyraź­nie zazna­czyć, że nie wszyst­kie para­fie są tak libe­ral­ne i otwarte.Właśnie kon­flikt mię­dzy tzw. “libe­ra­ła­mi”, a “kon­ser­wa­ty­sta­mi”, przy­po­mi­na­ją­cy do pew­ne­go stop­nia sece­sję uni­ta­rian z począt­ku XIX wie­ku, jest jed­nym z pro­ble­mów UCC. Tym razem jed­nak, z UCC wystę­pu­ją para­fie kon­ser­wa­tyw­ne i fun­da­men­ta­li­stycz­ne, a zosta­ją bar­dziej libe­ral­ni wier­ni. W cią­gu deka­dy 1991 — 2001 licz­ba para­fii, któ­re wystą­pi­ły z UCC bądź zosta­ły z nie­go wyklu­czo­ne, wynio­sła 364.Innym pro­ble­mem jest cią­gle male­ją­ca i sta­rze­ją­ca się licz­na wier­nych UCC. Naj­więk­szą liczeb­ność Zjed­no­czo­ny Kościół Chry­stu­sa osią­gnął w 1965 r., kie­dy to liczył pra­wie 2 100 000 wier­nych. Od tam­tej pory jego liczeb­ność spa­da. Poważ­nym pro­ble­mem, zresz­tą nie tyl­ko UCC, jest tak­że male­ją­ca licz­ba powo­łań i stu­den­tów i stu­den­tek teo­lo­gii, gro­żą­ca w dal­szej przy­szło­ści bra­kiem wystar­cza­ją­cej licz­by duchownych.Są jed­nak zna­ki pocie­sza­ją­ce. Ten­den­cje spad­ko­we w koście­le zda­ją się wyha­mo­wy­wać, a nie­któ­re para­fie, i to zarów­no kon­ser­wa­tyw­ne jak i libe­ral­ne, odno­to­wu­ją ten­den­cje wzro­sto­we. W cią­gu minio­nej deka­dy zor­ga­ni­zo­wa­no 103 nowe para­fie oraz przy­ję­to do kościo­ła 41 para­fii z innych kościo­łów. Co cie­ka­we, wśród tych ostat­nich spo­rą gru­pę sta­no­wią daw­ne para­fie rzym­sko­ka­to­lic­kie. Cią­gle ist­nie­ją i dyna­micz­nie się roz­wi­ja­ją para­fie indiań­skie (z nabo­żeń­stwa­mi w ple­mien­nych języ­kach), a tak­że para­fie wśród nowych grup imi­granc­kich z Afry­ki, Azji i Ame­ry­ki Łacińskiej.Zjednoczony Kościół Chry­stu­sa, wier­ny swo­je­mu dzie­dzic­twu,  pro­wa­dzi tak­że dzia­łal­ność misyj­ną na całym świe­cie. Jego misjo­na­rzy moż­na spo­tkać na każ­dym kon­ty­nen­cie w 25 kra­jach. Dzia­łal­ność misyj­ną w USA i na Świe­cie, UCC łączy z dzia­łal­no­ścią cha­ry­ta­tyw­ną i misyj­ną. Orga­ni­za­cja zaj­mu­ją­ca się tymi dzia­ła­nia­mi w imie­niu UCC oraz Świad­ków Chry­stu­sa (Disci­ples of Christ) — nie mylić ze Świad­ka­mi Jeho­wy! — to Glo­bal Mini­stries. Para­fie kon­gre­ga­cjo­nal­ne, któ­re odrzu­ci­ły Unię z 1957 roku, utwo­rzy­ły Kra­jo­we Sto­wa­rzy­sze­nie Kon­gre­ga­cjo­nal­nych Chrze­ści­jań­skich Kościo­łów (Natio­nal Asso­cia­tion of Con­gre­ga­tio­nal Chri­stian Chur­ches). Liczy ono 426 para­fii w 39 sta­nach Sta­nów Zjed­no­czo­nych oraz w dwóch pro­win­cjach Kana­dy. Do para­fii tych nale­ży oko­ło 70 000 wiernych.Najmniejszą gru­pę two­rzy fun­da­men­ta­li­stycz­na Kon­fe­ren­cja Kon­ser­wa­tyw­nych Kon­gre­ga­cjo­nal­nych Chrze­ści­jan (Con­se­rva­ti­ve Con­gre­ga­tio­nal Chri­stian Con­fe­ren­ce).

www.ucc.orgwww.globalministries.org

Autor jest praw­ni­kiem, dok­to­ran­tem na Wol­nym Uni­wer­sy­te­cie w Amster­da­mie, czło­nek szkoc­kiej para­fii refor­mo­wa­nej w Amster­da­mie

Tekst uka­zał się w mie­sięcz­ni­ku “Jed­no­ta”

Redak­cja Maga­zy­nu Sem­pre Refor­man­da dzię­ku­je mie­sięcz­ni­ko­wi “Jed­no­ta” za moż­li­wość wyko­rzy­sta­nia tego mate­ria­łu na naszych stro­nach.