Ekumeniczna szlachta mazowiecka

Wśród szlach­ty zamiesz­ku­ją­cej rubie­że Rze­czy­po­spo­li­tej nie było kon­flik­tów na tle reli­gij­nym, a nale­ży zauwa­żyć, że żyli obok sie­bie wyznaw­cy chrze­ści­jań­stwa: łaciń­skie­go, grec­ko­ka­to­lic­kie­go oraz pra­wo­sław­ne­go – mówi­ła pod­czas pre­lek­cji na temat kul­tu­ry szlach­ty mazo­wiec­kiej dr Ire­na Koto­wicz – Boro­wy. Spo­tka­nie w Cie­cha­no­wie było połą­czo­ne z pro­mo­cją jej nowej książ­ki pt. „Honor to nie tyl­ko sło­wo”.

Było to kolej­ne z cyklu spo­tkań „Z biblio­tecz­nej pół­ki” poświę­co­ne mazo­wiec­kiej szlach­cie. – Pierw­szy wykład doty­czył gene­alo­gii jej naj­zna­mie­nit­szych rodów. Dzi­siej­szy poświę­ci­my szla­chec­kiej kul­tu­rze – roz­po­czę­ła spo­tka­nie Tere­sa Żebrow­ska – dyrek­tor Powia­to­wej Biblio­te­ki Publicz­nej w Cie­cha­no­wie.

Pre­lek­cję wygło­si­ła Ire­na Koto­wicz – Boro­wy, dok­tor nauk huma­ni­stycz­nych w dzie­dzi­nie etno­lo­gii. Jest adiunk­tem w Zakła­dzie Dzie­dzic­twa Kul­tu­ro­we­go i Tury­sty­ki Kate­dry Nauk Huma­ni­stycz­nych SGGW, wykła­da rów­nież w Wyż­szej Szko­le Huma­ni­stycz­nej im. A. Gieysz­to­ra. Wśród stu­den­tów tej ostat­niej uczel­ni cie­szy się dużą popu­lar­no­ścią dzię­ki bar­dzo cie­ka­wie pro­wa­dzo­nym zaję­ciom, m.in. z „Pro­mo­cji dóbr kul­tu­ry”. Na co dzień pra­cu­je jako kustosz w cie­cha­now­skim Muzeum Szlach­ty Mazo­wiec­kiej. Od wie­lu lat zaj­mu­je się pro­ble­ma­ty­ką grup kul­tu­ro­wych pogra­ni­cza.

- Kul­tu­rę two­rzy czło­wiek i nie jest ona dzie­dzi­czo­na. Są jed­nak pew­ne skłon­no­ści dzie­dzicz­ne, to tzw. „kod kul­tu­ro­wy”. Zie­mię cie­cha­now­ską zamiesz­ku­ją licz­ni potom­ko­wie drob­nej szlach­ty o szcze­gól­nych cechach. Może­my poszu­ki­wać pro­we­nien­cji pol­skiej szlach­ty wła­śnie tutaj, ponie­waż to prze­cież Mazow­sze było jej swo­istym źró­dłem, któ­re roz­le­wa­ło się póź­niej na inne czę­ści kra­ju. Z punk­tu widze­nia histo­rii i socjo­lo­gii bar­dzo cie­ka­wym zja­wi­skiem jest bada­nie jak to moż­li­we, żeby przez kil­ka­set lat te same rody miesz­ka­ły w jed­nym miej­scu. Bar­dzo rzad­ko się to zda­rza wśród innych grup spo­łecz­nych – mówi­ła dr Koto­wicz – Boro­wy.

Zwró­ci­ła uwa­gę na szcze­gól­ny pro­fil grup zamiesz­ku­ją­cych pogra­ni­cze. Były to rody rycer­skie, któ­re bro­niąc swo­je­go mie­nia bro­ni­ły rów­no­cze­śnie gra­nic pań­stwa.

- Wśród szlach­ty zamiesz­ku­ją­cej rubie­że Rze­czy­po­spo­li­tej nie było kon­flik­tów na tle reli­gij­nym, a nale­ży zauwa­żyć, że żyli obok sie­bie wyznaw­cy chrze­ści­jań­stwa: łaciń­skie­go, grec­ko­ka­to­lic­kie­go oraz pra­wo­sław­ne­go. Dzię­ki pew­nym obrzę­dom reli­gij­nym może­my dziś wyzna­czyć na przy­kład gra­ni­ce Pobo­ża. Cho­dzi cho­ciaż­by o pogań­ski zwy­czaj świę­ce­nia pól, któ­ry poprzez syn­kre­tyzm rzym­sko­ka­to­lic­ki stał się trwa­łą tra­dy­cją na tym tere­nie. Dzię­ki odtwo­rze­niu tra­sy, któ­rą prze­mie­rzał ksiądz poświę­ca­jąc pola uda­ło się okre­ślić gra­ni­ce tery­to­rium zamiesz­ki­wa­ne­go przez Pobo­żan – opo­wia­da­ła pre­le­gent­ka.

Dr Ire­na Koto­wicz – Boro­wy zwró­ci­ła rów­nież uwa­gę na ist­nie­ją­cą w ramach poszcze­gól­nych rodów funk­cję nie­for­mal­ne­go kro­ni­ka­rza. Jest to oso­ba, do któ­rej tra­fia­ją wszyst­kie rodzin­ne pamiąt­ki, zdję­cia i doku­men­ty. Coraz czę­ściej na ich pod­sta­wie powsta­ją póź­niej książ­ko­we mono­gra­fie poszcze­gól­nych rodów. Cha­rak­te­ry­stycz­ny jest też poja­wia­ją­cy się w opo­wie­ściach potom­ków mazo­wiec­kiej szlach­ty motyw skrzy­ni, w któ­rej gro­ma­dzo­no wszel­kie rodzin­ne pamiąt­ki. – Była skrzy­nia – nie ma skrzy­ni – czę­sto sły­szę te sło­wa zwra­ca­jąc się z proś­bą o udo­stęp­nie­nie daw­nych doku­men­tów czy zdjęć – powie­dzia­ła.

Na zakoń­cze­nie swo­je­go wykła­du dr Koto­wicz – Boro­wy zachę­ci­ła uczest­ni­ków spo­tka­nia do zapo­zna­nia się z eks­po­na­ta­mi pre­zen­to­wa­ny­mi na wysta­wie doty­czą­cej pol­skie­go zaścian­ka w cie­cha­now­skim Muzeum Szlach­ty Mazo­wiec­kiej. Część przed­mio­tów zosta­ła wypo­ży­czo­na z muze­ów z tere­nu całe­go kra­ju, a nie­któ­re nawet ze Lwo­wa. Wysta­wę moż­na oglą­dać do Świąt Wiel­ka­noc­nych.

„HONOR TO NIE TYLKO SŁOWO”

Książ­ka dr Ire­ny Koto­wicz – Boro­wy wyda­na przez Wyż­szą Szko­łę Huma­ni­stycz­ną im. A. Gieysz­to­ra to stu­dium toż­sa­mo­ści kul­tu­ro­wej drob­nej szlach­ty pół­noc­ne­go Mazow­sza. Sta­no­wi owoc badań autor­ki pro­wa­dzo­nych w cza­sie ostat­nich 10 lat na tere­nie dzi­siej­sze­go powia­tu cie­cha­now­skie­go, nidzic­kie­go, mław­skie­go i prza­sny­skie­go ze szcze­gól­nym uwzględ­nie­niem gru­py drob­nej szlach­ty pobo­żań­skiej zamiesz­ku­ją­cej daw­ne pogra­ni­cze mazo­wiec­ko – pru­skie. Ma cha­rak­ter mono­gra­fii pro­ble­mo­wej sta­no­wią­cej antro­po­lo­gicz­ne stu­dium toż­sa­mo­ści opar­te na ana­li­zie róż­no­rod­nych uwa­run­ko­wań natu­ry histo­rycz­nej, spo­łecz­nej, gospo­dar­czej i kul­tu­ral­nej.

Na uwa­gę zasłu­gu­je atrak­cyj­ny język, któ­ry czy­ni lek­tu­rę cie­ka­wą nie tyl­ko dla osób zain­te­re­so­wa­nych i zorien­to­wa­nych w ter­mi­no­lo­gii histo­rycz­no – regio­na­li­stycz­nej. Pod­roz­dział zaty­tu­ło­wa­ny „Poczu­cie toż­sa­mo­ści kul­tu­ro­wej wczo­raj i dziś” zain­te­re­su­je zapew­ne nie tyl­ko stu­den­tów kie­run­ków zwią­za­nych z pro­mo­cją regio­nu, ale rów­nież wszyst­kich, któ­rzy z zacie­ka­wie­niem czy­ta­li na kar­tach „Pana Tade­usza” barw­ne opi­sy życia drob­nej szlach­ty na Litwie.

We współ­cze­snym świe­cie glo­ba­li­za­cji, uni­fi­ka­cji i szyb­kich prze­mian spo­łecz­nych, poli­tycz­nych i gospo­dar­czych książ­ka dr Ire­ny Koto­wicz – Boro­wy wska­zu­je czy­tel­ni­ko­wi na war­to­ści kul­tu­ro­we cha­rak­te­ry­zu­ją­ce naszych przod­ków. Część swo­istych wyróż­ni­ków kul­tu­ro­wych drob­nej szlach­ty zosta­ła zacho­wa­na po dzień dzi­siej­szy. Lek­tu­ra pra­cy może być przy­dat­na wszyst­kim, któ­rzy mają wpływ na poli­ty­kę regio­nal­ną. Jeże­li bowiem nie będzie­my pie­lę­gno­wa­li tego, co powsta­ło w naszych „Małych Ojczy­znach” to nie­chyb­nie sami się ska­że­my na McDo­nal­dy­za­cję naszej kul­tu­ry…