IPN o mniejszościach wyznaniowych w PRL

Kolej­ny “Biu­le­ty­nu IPN” (nr 3 (38) — marzec 2004) poświę­co­no tym razem w więk­szo­ści funk­cjo­no­wa­niu Kościo­łów mniej­szo­ścio­wych i innych związ­ków reli­gij­nych w PRL. Bar­dzo cie­ka­we, choć dla przed­sta­wi­cie­li ducho­wień­stwa zapew­ne kon­tro­wer­syj­ne fak­ty, ujaw­nia­ją w nim dwaj bada­cze histo­rii kościo­łów mniej­szo­ścio­wych w roz­mo­wie z Bar­ba­rą Polak.

Jak zwy­kle w publi­ka­cjach IPN i w tym nume­rze Biu­le­ty­nu znaj­dzie­my nie­zwy­kle inte­re­su­ją­ce, a przy tym zwię­złe tek­sty na naj­wyż­szym nauko­wym pozio­mie.

Na szcze­gól­ną uwa­gę zasłu­gu­je twier­dze­nie dr. Micha­la­ka o inspi­ra­cjach do powsta­nia Zjed­no­czo­ne­go Kościo­ła Ewan­ge­licz­ne­go mają­cych swo­je źró­dło w Mini­ster­stwie Bez­pie­czeń­stwa Publicz­ne­go i Urzę­dzie ds. Wyznań oraz wypły­wa­ją­ca stąd teza o mar­nych wido­kach na zjed­no­cze­nie kościo­łów ewan­ge­li­kal­nych w naj­bliż­szej przy­szło­ści.

W roz­mo­wie pod­nie­sio­no tak­że kwe­stie kon­flik­tu pomię­dzy Kościo­ła­mi Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­skim i Meto­dy­stycz­nym na tle polo­ni­za­cji Mazur w latach powojennych.Dr Micha­lak, mówiąc o doku­men­tach z tego okre­su stwier­dza, że: “nie­któ­rzy duchow­ni lute­rań­scy anga­żo­wa­li się nie tyle w misję reli­gij­ną, czy akcję repo­lo­ni­za­cyj­ną, ile w dzia­ła­nia na rzecz wyru­go­wa­nia meto­dy­stów z Mazur.”

Za to nie­chlub­ną dzia­łal­no­ścią meto­dy­stów w tym okre­sie było ist­nie­nie tzw. “pasto­rów demo­kra­tów”, wzo­ro­wa­nych na kato­lic­kich “księ­żach patrio­tach”. Współ­pra­cą z wła­dzą komu­ni­stycz­ną były dotknię­te jed­nak wszyst­kie Kościo­ły mniej­szo­ścio­we z nie­ma­łym gro­nem swo­ich duchow­nych na cze­le.

Z roz­mów i arty­ku­łów na temat Kościo­łów pro­te­stanc­kich i Kościo­ła pol­sko­ka­to­lic­kie­go prze­bi­ja nie­od­par­te wra­że­nie, że na szczy­tach wła­dzy tych Kościo­łów dzia­ła­ła dys­po­zy­cyj­na agen­tu­ra, któ­ra w zamian za namiast­ki auto­no­mii goto­wa była nie­mal na wszyst­ko. Auto­rzy zazna­cza­ją tak­że rolę orga­nów bez­pie­czeń­stwa w ste­ro­wa­niu Pol­ską Radą Eku­me­nicz­ną (PRE).

Rów­no­cze­śnie sze­ro­ko wspo­mnia­ne są chlub­ne kar­ty w histo­rii tych Kościo­łów. Wie­lu duchow­nych nie ule­ga­ło naci­skom wła­dzy, z powo­du cze­go byli repre­sjo­no­wa­ni. Odsu­wa­no od wła­dzy bisku­pów scep­tycz­nych wobec nowe­go ustro­ju, szy­ka­no­wa­no wie­lu nie­po­kor­nych księ­ży, czy pod­czas jed­nej nocy w całym kra­ju aresz­to­wa­no pra­wie 200 lide­rów ewan­ge­li­kal­nych i zie­lo­no­świąt­ko­wych.

Nie­złom­ność tak wie­lu osób, mają­cych wpływ na obli­cze Kościo­łów pro­te­stanc­kich, budzi tym więk­szy respekt, że Kościo­ły te, to gru­py nie­licz­ne, pozba­wio­ne para­so­la sze­ro­kich mas spo­łe­czeń­stwa. Oba­la to mit o cał­ko­wi­tej ule­gło­ści tych Kościo­łów wobec władz PRL‑u. Dość wspo­mnieć o posta­wie przy­wódz­twa Kościo­ła Ewan­ge­lic­ko-Refor­mo­wa­ne­go jed­no­znacz­nie i przez cały okres PRL odpor­ne­go na pró­by korum­po­wa­nia.

Rów­nie inte­re­su­ją­co przed­sta­wio­no histo­rię wyznań nie­chrze­ści­jań­skich w PRL, choć (zapew­ne z powo­du obszer­no­ści tema­tu) nie poświę­co­no osob­ne­go tek­stu gmi­nom żydow­skim. Dwa arty­ku­ły o Świad­kach Jeho­wy uka­zu­ją nie­zna­ne szer­szej publicz­no­ści fak­ty doty­czą­ce tej gru­py. Nato­miast tekst o Tata­rach rzu­ca nowe świa­tło na postrze­ga­nie isla­mu, tak powszech­nie koja­rzo­ne­go dzi­siaj z ter­ro­ry­zmem. Przy­kład poli­ty­ki II Rze­czy­po­spo­li­tej wobec tej nie­wiel­kiej prze­cież gru­py wyznaw­ców isla­mu mógł­by stać się inspi­ra­cją dla współ­cze­snej poli­ty­ki, gdy­by w ludz­kiej natu­rze leża­ła chęć ucze­nia się z histo­rii.

Biu­le­tyn do naby­cia tyl­ko w wer­sji papie­ro­wej w EMPiK-ach(cena 6.50 zł).

“Biu­le­ty­nu IPN” — nr 3 (38) — marzec 2004

Spis tre­ściKALENDARIUM IPN

Roz­mo­wy Biu­le­ty­nu:

“Zwal­cza­ni i kon­ce­sjo­no­wa­ni. O mniej­szo­ściach wyzna­nio­wych w PRL” z Kazi­mie­rzem Urba­nem roz­ma­wia Bar­ba­ra Polak

“Dziel i rządź. O poli­ty­ce wobec Kościo­łów pro­te­stanc­kich w PRL” — z Ryszar­dem Micha­la­kiem roz­ma­wia Bar­ba­ra Polak

Komen­ta­rze histo­rycz­ne:

Kon­rad Bia­łec­ki — “Lep­si kato­li­cy?” Jerzy Rzę­dow­ski — “Naj­dłuż­sza kon­spi­ra­cja PRL” Jan Miłosz — “Świad­ko­wie Jeho­wy w Wiel­ko­pol­sce” Alek­san­dra Namy­sło — “Tchó­rze? Szpie­dzy? Wywro­tow­cy?” Alfred J. Pogo­rzel­ski — “Pol­scy Tata­rzy”

Pra­wo i histo­ria:Ewa Roga­lew­ska — “Spra­wa Frit­za Frie­dla”

Doku­men­ty:Arka­diusz Małysz­ka — “Ewan­ge­lic­kie pozo­sta­ło­ści w Poznań­skiem” Łukasz Kamiń­ski — “Głos huma­ni­sty” Bogu­sław Kop­ka, Krzysz­tof Madej — “NIK za kra­ta­mi” Grze­gorz Maj­chrzak — “Zneu­tra­li­zo­wać Kukliń­skie­go”