Bracia Czescy z Leszna w “Pamięci Świata”

Pamięć Świa­ta jest pro­jek­tem pro­wa­dzo­nym przez UNESCO mają­cym na celu zacho­wa­nie doku­men­tów o świa­to­wym zna­cze­niu histo­rycz­nym i cywi­li­za­cyj­nym. Lista obiek­tów zosta­ła zapo­cząt­ko­wa­na w 1992 r. i jest aktu­ali­zo­wa­na co 2 lata. Pol­ska jest jed­nym z wio­dą­cych kra­jów pro­jek­tów. Archi­wi­ści z nasze­go kra­ju zdo­ła­li wpi­sać aż 14 obiek­tów. W 2015 r. UNESCO uzna­ło, że Księ­ga Hen­ry­kow­ska z naj­star­szym zda­niem w języ­ku pol­skim oraz Akta Bra­ci Cze­skich z Wiel­ko­pol­ski mają zna­cze­nie dla powsta­wa­nia cywi­li­za­cji świa­ta i wpi­sa­ła te obiek­ty na swo­ją listę.

Bra­cia Cze­scy zaczę­li przy­by­wać do Pol­ski w XVI w., choć ich naj­więk­sze ruchy migra­cyj­ne mia­ły miej­sce po bitwie na Bia­łej Górze w 1620 r., kie­dy pro­te­stanc­cy bra­cia prze­gra­li z woj­ska­mi koali­cyj­ny­mi rzym­sko­ka­to­lic­kich Habs­bur­gów. Wte­dy to tysią­ce husy­tów uda­ło się do Pol­ski, ich głów­nym ośrod­kiem było Lesz­no w Wiel­ko­pol­sce, wów­czas mia­sto pry­wat­ne, któ­re­go wła­ści­ciel przy­jął wcze­śniej wyzna­nie cze­sko­bra­ter­skie.

Archi­wum zawie­ra 2747 jed­no­stek. Są to doku­men­ty z infor­ma­cja­mi na temat dzia­łal­no­ści para­fii cze­sko­bra­ter­skich zarów­no w Pol­sce, jak i w Cze­chach. Ze wzglę­dów oczy­wi­stych zawie­ra­ją tak­że ogrom infor­ma­cji histo­rycz­nych będą­cych tłem czy kon­tek­stem, w któ­rych dzia­ła­ły para­fie. Archi­wum tak­że może posłu­żyć do badań nad dzia­łal­no­ścią Jana Amo­sa Komeń­skie­go, pio­nie­ra nowo­cze­snej peda­go­gi­ki.

Doku­men­ty zaczę­to gro­ma­dzić w Ostro­ro­gu. Kil­ka­krot­nie zmie­nia­ły miej­sce prze­cho­wy­wa­nia, choć ze wzglę­du na to, że głów­nym ośrod­kiem cze­sko­bra­ter­skim było Lesz­no, to głów­nie tam się znaj­do­wa­ły. Zawie­ra­ją też przede wszyst­kim infor­ma­cje pocho­dzą­ce z tego ośrod­ka. W cza­sie II woj­ny świa­to­wej zosta­ły wywie­zio­ne do Her­rn­hu­tu w Sak­so­nii. Powró­ci­ły do Pol­ski w 1961 r., lecz już nie do Lesz­na, ale do Pozna­nia. Obec­nie są prze­cho­wy­wa­ne w Archi­wum Pań­stwo­wym w Pozna­niu, w Biblio­te­ce Raczyń­skich w Pozna­niu oraz w Biblio­te­ce Kór­nic­kiej PAN.

Bar­dzo inte­re­su­ją­cą kwe­stią jest to, że treść tych doku­men­tów jest zna­na jedy­nie wyryw­ko­wo i pobież­nie. Naj­więk­szym znaw­cą tego tema­tu jest prof. Jolan­ta Dwo­rzacz­ko­wa pro­wa­dzą­ca przez sze­reg lat bada­nia nad archi­wum ale pod kątem histo­rii bra­ci cze­skich.

Jako przy­kład, któ­ry pozwo­li uzmy­sło­wić ogrom inte­re­su­ją­cych infor­ma­cji znaj­du­ją­cych się w Archi­wum war­to podać, że zawie­ra m.in. ano­ni­mo­we pismo, praw­do­po­dob­nie autor­stwa leka­rza miej­skie­go, opi­su­ją­ce prze­bieg epi­de­mii dżu­my w Lesz­nie w 1711 r. Poda­je nie tyl­ko spo­łecz­ne uwa­run­ko­wa­nia, obraz kli­nicz­ny cho­ro­by, zacho­wa­nia ludz­kie, zarzą­dze­nia miej­skie wyni­kłe z zaist­nia­łej sytu­acji ale tak­że poda­je ilość ofiar nawet przy poszcze­gól­nych uli­cach mia­sta. Ta infor­ma­cja jest o tyle istot­na, że histo­ry­cy medy­cy­ny zatrzy­ma­li się w bada­niach epi­de­mio­lo­gicz­nych nad dżu­mą na Odrze ze wzglę­du na brak danych z tere­nów bar­dziej poło­żo­nych na wschód. Pismo o dżu­mie w Lesz­nie jest jed­nym z nie­wie­lu, któ­re zosta­ło na pol­ski prze­ło­żo­ne i w czę­ści opu­bli­ko­wa­ne. Na tym jed­nym przy­kła­dzie moż­na uznać, że opra­co­wa­nie Archi­wum Bra­ci Cze­skich może przy­czy­nić się do wypeł­nie­nia wie­lu tzw. bia­łych plam w histo­rii Pol­ski i Euro­py.

War­to tak­że zazna­czyć, że rów­nież w 2015 r. na listę Pamię­ci Świa­ta na wnio­sek Nie­miec wpi­sa­no doku­men­ty z począt­ko­we­go eta­pu roz­wo­ju Refo­ma­cji. Oba ta wpi­sy refor­ma­cyj­ne z pew­no­ścią nale­ży postrze­gać jako wyraz sza­cun­ku wobec kul­tu­ro­twór­czej roli Refor­ma­cji w kon­tek­ście nad­cho­dzą­cej rocz­ni­cy sym­bo­licz­ne­go jej począt­ku w 1517 r.

Archi­wum Bra­ci Cze­skich moż­na przej­rzeć w inter­ne­cie, na stro­nach Wiel­ko­pol­skiej Biblio­te­ki Cyfro­wej.

Luter2017:pl: Pisma Lutra w “Pamię­ci Świa­ta”