Luteranie spierają się o katechizm

Publi­ka­cja Luther’s Lar­ge Cate­chism with Anno­ta­tions and Con­tem­po­ra­ry Appli­ca­tions to  odpo­wiedź na for­mal­ny wnio­sek dele­ga­tów Kościo­ła z poprzed­niej kon­wen­cji (syno­du), któ­ra odby­ła się trzy lata temu. Masyw­ny tom liczy pra­wie 800 stron. Zawie­ra arty­ku­ły teo­lo­gów oraz osób zaan­ga­żo­wa­nych w pra­cę kościel­ną nie tyl­ko z Syno­du Mis­so­uri, ale też Kościo­łów part­ner­skich na całym świe­cie. Kil­ka arty­ku­łów wyszło nawet spod pió­ra osób powią­za­nych z bar­dziej libe­ral­ny­mi Kościo­ła­mi w USA (ELCA i NALC).

W czym więc pro­blem? War­to jed­nak na wstę­pie wyja­śnić kil­ka fak­tów.

LCMS a ame­ry­kań­ski lute­ra­nizm

LCMS to dru­gi co do wiel­ko­ści Kościół lute­rań­ski w USA i naj­więk­szy Kościół lute­rań­ski na świe­cie zali­cza­ny do rodzi­ny kon­ser­wa­tyw­ne­go lute­ra­ni­zmu, scep­tycz­nie odno­szą­ce­go się zarów­no do dia­lo­gu eku­me­nicz­ne­go, jak i do szer­sze­go dia­lo­gu ze świa­tem współ­cze­snym. LCMS nie tyl­ko nie uczest­ni­czy w bie­żą­cym dia­lo­gu eku­me­nicz­nym, zaka­zu­jąc swo­im duchow­nym wspól­nych modlitw z przed­sta­wi­cie­la­mi innych deno­mi­na­cji, w tym tak­że innych lute­rań­skich, ale zasad­ni­czo (z pew­ny­mi wyjąt­ka­mi) dopusz­cza do udzia­łu w Wie­cze­rzy Pań­skiej wyłącz­nie tych lute­ran, któ­rzy znaj­du­ją się w peł­nej komu­nii z LCMS.

Kościół ten liczą­cy nie­speł­na 1,8 mln. wier­nych (pod koniec lat 90. XX wie­ku było ich jesz­cze 2,6 mln) okre­śla się jako ‘kon­fe­syj­ny lute­ra­nizm’, któ­ry w Euro­pie bar­dziej koja­rzy się z tra­dy­cją sta­ro­lu­te­rań­ską. LCMS jest też domi­nu­ją­cym Kościo­łem w Mię­dzy­na­ro­do­wej Radzie Lute­rań­skiej (ILC), któ­ra jest „kon­ku­ren­cyj­ną” struk­tu­rą wobec Świa­to­wej Fede­ra­cji Lute­rań­skiej (ŚFL).

Jesz­cze bar­dziej kon­ser­wa­tyw­nym Kościo­łem od LCMS jest Ewan­ge­lic­ko-Lute­rań­ski Kościół Syno­du Wiscon­sin, liczą­cy ok. 350 tys. wier­nych.

Jed­nak naj­więk­szym Kościo­łem pozo­sta­je Ewan­ge­lic­ko-Lute­rań­ski Kościół w Ame­ry­ce (ELCA), liczą­cy nie­co ponad 3 mln wier­nych. któ­ry nale­ży do ŚFL i jest w peł­nej jed­no­ści z Kościo­łem Ewan­ge­lic­ko-Augs­bur­skim w Pol­sce. Ist­nie­ją też kościo­ły powsta­łe z para­fii, któ­re opu­ści­ły ELCA, ale nie dołą­czy­ły do Syno­du Mis­so­uri ze wzglę­dów teo­lo­gicz­nych czy prak­tycz­nych (dopusz­cza­ją, na przy­kład, ordy­na­cję kobiet.) Do Kościo­łów tych zali­cza się Pół­noc­no­ame­ry­kań­ski Kościół Lute­rań­ski (NALC).

Katechizm(y) Lutra

Powsta­ły w 1529 roku Duży Kate­chizm napi­sa­ny przez ks. dr. Mar­ci­na Lutra jest jed­ną z ksiąg sym­bo­licz­nych (wyzna­nio­wych) lute­ra­ni­zmu. Zgod­nie z zamy­słem refor­ma­to­ra ma być „krót­ką sumą i stresz­cze­niem całe­go Pisma Świę­te­go” prze­zna­czo­nym wpraw­dzie dla wszyst­kich chrze­ści­jan, ale w szcze­gól­no­ści do „pro­bosz­czów i kazno­dzie­jów”.

Dzie­ło jest znacz­nie obszer­niej­szym tek­stem niż bar­dziej roz­po­wszech­nio­ny Mały Kate­chizm z tego same­go roku sto­so­wa­ny do dziś na lek­cjach naucza­nia kościel­ne­go w Kościo­łach lute­rań­skich na całym świe­cie.

Ina­czej niż w sze­ro­ko rozu­mia­nej tra­dy­cji refor­mo­wa­nej, kanon ksiąg wyzna­nio­wych w lute­ra­ni­zmie jest zamknię­ty – tzn. nie powsta­ją nowe księ­gi wyzna­nio­we, a ist­nie­ją­ce poda­wa­ne są (re)interpretacji, przy czym nale­ży wspo­mnieć, że nie wszyst­kie Kościo­ły lute­rań­skie mają ten sam „kanon” ksiąg wyzna­nio­wych – do pod­sta­wo­wych zali­cza się Wyzna­nie augs­bur­skie (1530) i wła­śnie oby­dwa Kate­chi­zmy Lutra.

LCMS zde­cy­do­wa­ło się na wyda­nie nie­zmie­nio­ne­go tek­stu Duże­go Kate­chi­zmu Lutra ‚jed­nak­że opa­trzo­ne­go sze­re­giem arty­ku­łów, któ­rych celem jest przy­bli­żyć dzie­ło Lutra współ­cze­snym czy­tel­ni­kom. 750-stro­ni­co­we dzie­ło, któ­re­go inau­gu­ra­cja odby­ła się w poło­wie stycz­nia 2023 roku, wywo­ła­ło jed­nak kon­tro­wer­sje w mediach spo­łecz­no­ścio­wych i to tak spo­re, że zwierzch­nik Kościo­ła ks. Mat­thew Har­ri­son popro­sił kościel­ne wydaw­nic­two CPH o wstrzy­ma­nie dys­try­bu­cji. Har­ri­son, posłu­gu­ją­cy się tytu­łem pre­zy­den­ta Kościo­ła, stoi na cze­le LCMS od 2010 roku i pod­czas zbli­ża­ją­cej się kon­wen­cji (Syno­du Kościo­ła) będzie sta­rał się o kolej­ną, pią­tą już 3‑letnią kaden­cję.

Decy­zja, a wła­ści­wie proś­ba ks. Har­ri­so­na, była o tyle kon­tro­wer­syj­na, że pre­zy­dent Kościo­ła nie ma wła­ści­wie wła­dzy, aby zatrzy­mać roz­pro­wa­dza­nie tek­stu dok­try­nal­ne­go, któ­ry prze­szedł przez wszyst­kie instan­cje syno­dal­ne. Zde­cy­do­wał się jed­nak na ten krok, chcąc – jak sam pisał – pod­dać oce­nie komen­ta­rze i kry­ty­kę.

Jak­kol­wiek LCMS sam w sobie jest kon­ser­wa­tyw­ny to jed­nak rów­nież w jego łonie są róż­ne skrzy­dła, któ­re opo­wia­da­ją się albo za utrzy­ma­niem bądź zaostrze­niem kur­su, szcze­gól­nie wobec pię­trzą­cych się wyzwań i napięć spo­łecz­nych. Są też i tacy, któ­rzy postu­lu­ją więk­sze otwar­cie i dia­log, tak­że w kwe­stii, któ­ra elek­try­zu­je już zde­cy­do­wa­ną mniej­szość lute­rań­skie­go świa­ta – ordy­na­cję kobiet.

Kry­ty­ka pod adre­sem nowej publi­ka­cja odno­si­ła się do kwe­stii spo­łecz­nych, zawar­tych w ese­jach, któ­re zasad­ni­czo nie doty­czą lute­rań­skiej dok­try­ny. Cho­dzi o spra­wie­dli­wość raso­wą, ludz­ką sek­su­al­ność i pra­wo do nosze­nia bro­ni.

CRT, czy­li Kry­tycz­na Teo­ria Rasy

Po dwóch tygo­dniach Har­ri­son naka­zał wzno­wie­nie dys­try­bu­cji książ­ki, stwier­dza­jąc, że część cyta­tów zosta­ła wyję­ta z kon­tek­stu i przed­sta­wio­na w atmos­fe­rze teo­rii spi­sko­wej, rze­ko­mo suge­ru­jąc wpusz­cze­nie w obieg LCMS tzw. kry­tycz­nej teo­rii rasy (CRT/KTR) czy sek­su­al­nej dowol­no­ści. Har­ri­son zazna­czył, że nawet jeśli nie­któ­re wypo­wie­dzi auto­rów mogły zostać sfor­mu­ło­wa­ne bar­dziej pre­cy­zyj­nie to nie ma pod­staw, aby wysu­wać oskar­że­nia jako publi­ka­cja była sprzecz­na z „biblij­nym i kon­fe­syj­nym lute­ra­ni­zmem”.

The distri­bu­tion of the Lar­ge Cate­chism has resu­med. Ple­ase read Pre­si­dent Har­ri­so­n’s sta­te­ment on the mat­ter at the fol­lo­wing link: https://t.co/4019HVQF3h

— The Luthe­ran Church—Missouri Synod (@thelcms) Febru­ary 2, 2023

Z ostrzem kry­ty­ki spo­tka­ły się ese­je prof. Joela Bier­man­na, któ­ry stwier­dził, że przy­ka­za­nie „Nie zabi­jaj” nie sta­no­wi biblij­ne­go uza­sad­nie­nia dla dru­giej popraw­ki do ame­ry­kań­skiej Kon­sty­tu­cji, zezwa­la­ją­cej oby­wa­te­lom USA na posia­da­nie i nosze­nie bro­ni. Nie­chęć czę­ści kon­ser­wa­tyw­nej wzbu­dził też tekst ks. War­re­na Lat­ti­mo­re, repre­zen­tu­ją­ce­go w LCMS afro­ame­ry­kań­ski kler. Lat­ti­mo­re stwier­dził w przy­pi­sie (!), że odno­to­wy­wa­ne w ostat­nich latach mor­der­stwa nie­uzbro­jo­nych czar­no­skó­rych oby­wa­te­li z rąk bia­łych albo funk­cjo­na­riu­szy poli­cji wywo­ła­ły pro­te­sty i zamiesz­ki, szcze­gól­nie w 2020, doda­jąc, że „wie­le Kościo­łów poszu­ki­wa­ło spo­so­bów do pro­mo­wa­nia raso­wej spra­wie­dli­wo­ści i uzdro­wie­nia.”

Duchow­nym zarzu­co­no „pro­pa­go­wa­nie lewac­kich teo­rii” oraz nie­rze­tel­ne posłu­gi­wa­nie się sta­ty­sty­ka­mi kry­mi­nal­ny­mi. Jeden z duchow­nych nazwał nawet kate­chizm „CRTe­chism”, gra słów suge­ru­ją­ca jako­by kate­chizm prze­siąk­nię­ty był przez zwo­len­ni­ków kry­tycz­nej teo­rii raso­wej.

Czym jest CRT? To inter­dy­scy­pli­nar­ny prąd inte­lek­tu­al­ny, wewnętrz­nie zróż­ni­co­wa­ny, któ­ry zwra­ca uwa­gę na fakt, że dys­kry­mi­na­cja raso­wa umo­co­wa­na jest w sys­te­mie praw­nym, zako­rze­nio­na jest spo­łecz­nie i nie jest zwią­za­na z bio­lo­gią. Zasad­ni­czo zwo­len­ni­cy CRT prze­ko­nu­ją, że kwe­stia rasi­zmu to pro­blem struk­tu­ral­ny i prze­kła­da się na dys­kry­mi­na­cję mniej­szo­ści – Afro­ame­ry­ka­nów, Laty­no­sów, Ame­ry­ka­nów pocho­dze­nia azja­tyc­kie­go – znacz­nie obni­ża­jąc ich szan­se edu­ka­cyj­ne, spo­łecz­ne i eko­no­micz­ne oraz wysta­wia­jąc ich na nie­pro­por­cjo­nal­ne więk­sze zagro­że­nia w życiu publicz­nym niż bia­łą więk­szość. Kry­ty­cy CRT postrze­ga­ją ją jako lewac­ką ide­olo­gię i zagro­że­nie dla ame­ry­kań­skie­go spo­so­bu życia.

Quo vadis, Mis­so­uri?

Temat rasy jest rów­nież istot­ny wśród ame­ry­kań­skich lute­ran i to nie bez powo­du. Zarów­no libe­ral­ny ELCA i kon­ser­wa­tyw­ny LCMS od lat tra­cą wier­nych – rów­nież z przy­czyn demo­gra­ficz­nych – i według sta­ty­styk są „naj­bar­dziej bia­ły­mi Kościo­ła­mi” w całym kra­jo­bra­zie wyzna­nio­wym USA.

LCMS nale­ży też do naj­szyb­ciej sta­rze­ją­cych się Kościo­łów: wiek prze­cięt­ne­go zbo­row­ni­ka oce­nia­ny jest na powy­żej 55 lat. Mimo aktyw­nej pra­cy ewan­ge­li­za­cyj­no-misyj­nej, dusz­pa­sterstw zaadre­so­wa­nych do mniej­szo­ści etnicz­nych i rosną­cej licz­by duchow­nych afro­ame­ry­kań­skich czy laty­no­skich, Kościo­ły te wciąż przo­du­ją w tych sta­ty­sty­kach, nie odzwier­cie­dla­jąc zmian zacho­dzą­cych w ame­ry­kań­skim spo­łe­czeń­stwie. Ma to rów­nież swój kon­tekst histo­rycz­ny zwią­za­ny z wybit­nie euro­pej­skim, nie­miec­ko-skan­dy­naw­skim pocho­dze­niem lute­ra­ni­zmu i wie­lo­let­nim zaskle­pie­niu w naro­do­wych bań­kach.

Ks. Har­ri­son spo­tkał się z kry­ty­ką zarów­no śro­do­wisk umiar­ko­wa­nych za to, że w ogó­le zablo­ko­wał dys­try­bu­cję publi­ka­cji, a część kon­ser­wa­tyw­nych duchow­nych i świec­kich zarzu­ca mu ule­ga­nie ide­olo­giom. Har­ri­son skry­ty­ko­wał rady­kal­ne gło­sy, wska­zu­jąc, że docho­dzi­ło do ata­ków per­so­nal­nych.

Pocho­dzą­cy z Ustro­nia ks. dr Piotr Małysz, któ­ry opie­ku­je się dwie­ma para­fia­mi Syno­du Mis­so­uri w Ala­ba­mie, w tym jed­ną afro­ame­ry­kań­ską, powie­dział w roz­mo­wie z ekumenizm.pl, że w zamie­sza­niu wokół Kate­chi­zmu ujaw­nia się głę­bo­ko zako­rze­nio­ny ame­ry­kań­ski scep­ty­cyzm wobec struk­tur zarzą­dza­ją­cych i prze­ko­na­nie, że tyl­ko indy­wi­du­al­ni człon­ko­wie gru­py są w sta­nie ją ura­to­wać. — Kie­dy men­tal­ność ta nało­ży się na dłu­go­fa­lo­we podej­ście do kate­che­zy, któ­re­go celem jest indok­try­na­cja, woj­na kul­tu­ro­wa, defen­syw­ne usta­wia­nie wozów w okrąg (meta­fo­ra z okre­su migra­cji i pod­bo­ju kon­ty­nen­tu), nie­moż­li­wa sta­je się jaka­kol­wiek kon­fron­ta­cja i dia­log ze świa­tem współ­cze­snym. Z jed­nej stro­ny pro­wa­dzi to do rzu­ca­nych na oślep oskar­żeń o mark­sizm czy udzia­łu pasto­ra-opo­ne­nen­ta nowe­go Kate­chi­zmu w wie­cach Kon­fe­de­ra­tów, gdzie poja­wia się on w sza­tach litur­gicz­nych; z dru­giej stro­ny zaś pro­wa­dzi to do obro­ny „histo­rycz­ne­go lute­ra­ni­zmu,” któ­ry jest jedy­nie wytwo­rem współ­cze­snej wyobraź­ni i jako taki nigdy nie ist­niał. Ide­olo­gicz­ny tra­dy­cjo­na­lizm para­du­je jako tradycja—brak mu jed­nak siły, wital­no­ści, wia­ry i odwa­gi tej ostat­niej. Pozo­sta­je śle­py atak w odpo­wie­dzi na sło­wa klu­cze — mówi ks. dr Małysz.

W lip­cu 2023 odby­wa się w Mil­wau­kee (stan Wiscon­sin) 68. Kon­wen­cja Gene­ral­na LCMS pod hasłem „Gło­si­my Chry­stu­sa Ukrzy­żo­wa­ne­go”, któ­ra wybie­rze nowe­go prezydenta.Harrison, któ­ry do tej pory repre­zen­to­wał skrzy­dło kon­ser­wa­tyw­ne, przez nie­któ­re jego czę­ści nie jest już z nim utoż­sa­mia­ny. Trud­no oce­nić, dokąd zmie­rza Synod, któ­ry sam zde­cy­do­wał o powsta­niu uwspół­cze­śnio­nej wer­sji Lutro­we­go kate­chi­zmu. Oprócz urzę­du­ją­ce­go zwierzch­ni­ka kan­dy­du­je ks. prof. Patrick Fer­ry, były rek­tor Con­cor­dia Uni­ver­si­ty Wiscon­sin.

Kate­chizm wyda­ny przez Con­cor­dia Publi­shing House znów jest dostęp­ny i kosz­tu­je nie­speł­na 40 USD.

---

Gale­ria