Analiza sposobu zastosowania Starego Testamentu w Liście Jakuba 2, 8–13

Jakub pisze swój list naj­praw­do­po­dob­niej na począt­ku lat 50-tych pierw­sze­go stu­le­cia do kościo­ła lub kil­ku kościo­łów typu żydow­skie­go, kie­dy teo­lo­gia Paw­ła pod­kre­śla­ją­ca uspra­wie­dli­wie­nie jedy­nie z wia­ry w nie­któ­rych śro­do­wi­skach zosta­ła wypa­czo­na i nad­uży­wa­na. Jakub pró­bu­je wpro­wa­dzać rów­no­wa­gę do myśle­nia na ten temat i zwra­ca uwa­gę przede wszyst­kim na prak­tycz­ne, widzial­ne aspek­ty uspra­wie­dli­wie­nia: prze­mie­nio­ne życie, któ­re cechu­je się miło­ścią i wier­no­ścią. Tego bra­ku­je przede wszyst­kim adre­sa­tom listu, co prze­ja­wia się w róż­nych codzien­nych pro­ble­mach doty­ka­ją­cych te kościo­ły.

Głów­nym tema­tem listu jest posłu­szeń­stwo Sło­wu Boże­mu — któ­re Jakub okre­śla tak­że mia­nem ‘mądro­ści pły­ną­cej z góry’ lub ‘pra­wem wol­no­ści’ — któ­re przy­ję­te i prak­ty­ko­wa­ne, powo­du­je prze­mia­nę uspo­so­bie­nia i postę­po­wa­nia czło­wie­ka. Tego wła­śnie potrze­bu­ją chrze­ści­ja­nie do któ­rych adre­so­wa­ny jest list; muszą się zmie­nić, aby wytrwać w pró­bach i dotrwać do przyj­ścia Pana.

WPŁYW STAREGO TESTAMENTU

Jak już wyżej wspo­mnia­łem List Jaku­ba ma wyraź­nie żydow­ski cha­rak­ter. Nie wyni­ka to z ilo­ści kon­kret­nych cyta­tów sta­ro­te­sta­men­to­wych w tek­ście, ponie­waż jest ich sto­sun­ko­wo nie­wie­le; moż­na się ich dopa­trzyć w sied­miu lub ośmiu miej­scach. Cały list jed­nak jest prze­sy­co­ny alu­zja­mi sta­ro­te­sta­men­to­wy­mi: Jakub czę­sto nie­świa­do­mie wspo­mi­na Pra­wo, nawią­zu­je do boha­te­rów i histo­rii ST, korzy­sta z jego meta­for. Do ST nawią­zu­je tak­że sty­lem, tre­ścią i spo­so­bem argu­men­ta­cji. Nie­któ­rzy ucze­niu wprost widzą w tej księ­dze typo­wą dla juda­izmu pierw­sze­go wie­ku pare­ne­zę lub midrasz; co naj­mniej jed­nak jest to homi­lia lub seria homi­lii w żydow­skim sty­lu i skie­ro­wa­na do Żydów.

Nie­mniej List Jaku­ba napi­sa­ny jest nie­zmier­nie popraw­ną gre­ką hel­le­ni­stycz­ną a wszyst­kie cyta­ty pocho­dzą z Sep­tu­agin­ty . Ich wier­ność LXX świad­czy raczej o bez­po­śred­nim prze­pi­sy­wa­niu niż przy­ta­cza­niu z pamię­ci. Tam gdzie Jakub nawią­zu­je do ST robi to w celu ugrun­to­wa­nia swo­je­go naucza­nia na fun­da­men­cie Sło­wa Boże­go — wte­dy nastę­pu­je cytat — lub na zobra­zo­wa­niu jak posłu­szeń­stwo Sło­wu przy­no­si bło­go­sła­wień­stwo w życiu czło­wie­ka — wte­dy poda­wa­ny jest przy­kład sta­ro­te­sta­men­to­we­go boha­te­ra. W ukła­dzie tre­ści tego listu widać, że każ­da sekwen­cja oma­wia­ją­ca jakiś pro­blem zawie­ra cytat lub przy­kład ze ST. Wokół nich sku­pio­ne jest naucza­nie i cała argu­men­ta­cja teo­lo­gicz­na.

UKŁAD TREŚCI W LISTU JAKUBA

WPROWADZENIE (1:1–18):
Doświad­cze­nia (1:2–4)
Mądrość (1:5–8)
Zni­ko­mość bogac­twa (1:9–11)
Pożą­dli­wość (1:12–18)
POSŁUSZEŃSTWO SŁOWU (1:19–27)
Prze­ciw fawo­ry­zo­wa­niu boga­tych (2:1–13)
Praw­dzi­wa wia­ra przy­no­si uczyn­ki (2:14–26)
Pro­ble­my z języ­kiem (3:1–12)
Praw­dzi­wa mądrość (3:13–18)
Prze­ciw przy­czy­nom waśni i spo­rów (4:1–5:7):
Pożą­dli­wo­ści (4:1–10)
Złej mowie (4:11–12)
Bogac­twu (4:13–5:6)
Zachę­ta do wytrwa­ło­ści w pró­bach (5:7–12)

ZACHĘTA DO MODLITWY (5:13–20)

ANALIZA FRAGMENTU 2:1–13

W struk­tu­rze całe­go listu, frag­ment ten sku­pia się na szer­szym omó­wie­niu sto­sun­ku adre­sa­tów do bogac­twa mate­rial­ne­go. Pro­blem ten sygna­li­zu­je Jakub już we wpro­wa­dze­niu do swo­je­go listu w 1:9–11: boga­ci byli dum­ni a ubo­gi­mi pogar­dza­no. Teraz autor roz­wi­ja swo­je naucza­nie. Wcze­śniej jed­nak w 1:19–27 zaj­mu­je się wła­ści­wym sto­sun­kiem chrze­ści­ja­ni­na do Sło­wa Boże­go. Nie jest to kwe­stią przy­pad­ku, ponie­waż — jak wspo­mnia­łem wyżej — jest to dla tema­tu listu spra­wa klu­czo­wa. Autor ist­nie­ją­cą wśród adre­sa­tów rze­czy­wi­stość ducho­wą oce­niać będzie i kory­go­wać wła­śnie poprzez pry­zmat Sło­wa; jego celem jest posta­wie­nie ich przed lustrem Sło­wa, aby ujrze­li jacy są napraw­dę i pobu­dzić ich do zmia­ny postawy(1:23–25).
Jakub ana­li­zu­jąc fawo­ry­zo­wa­nie w spo­łecz­no­ści chrze­ści­jań­skiej boga­tych zada­je pyta­nie, czy wyni­ka to z przy­ka­za­nia miło­ści (2:8): ‘Będziesz miło­wał bliź­nie­go swe­go jak sie­bie same­go’ . Jest to dosłow­ny cytat z LXX z Księ­gi Kapłań­skiej 19:18. Pyta­nie to zada­ne jest już po ostrej kry­ty­ce dobre­go trak­to­wa­nia boga­tych kosz­tem ubo­gich (2:6–7), a więc wyda­je się, że jest bez­ce­lo­we. Jakub może jed­nak nawią­zy­wać do tego, że win­ni takiej stron­ni­czo­ści fawo­ry­zu­jąc boga­tych powo­ły­wa­li się na to przy­ka­za­nie. To co jed­nak poka­zu­je sam tekst wie­dzie nas do wnio­sku, że jest to świa­do­my zabieg: skon­fron­to­wa­nie nie­wła­ści­wej posta­wy ze Sło­wem i wyka­za­nie — w zaska­ku­ją­cy dla adre­sa­tów spo­sób — że nastą­pi­ło zła­ma­nie wła­śnie tego przy­ka­za­nia (2:9). Co wię­cej zosta­ło zła­ma­ne nie tyl­ko to przy­ka­za­nie, ale całe Pra­wo (2:10), co dla Żyda, nawet będą­ce­go już chrze­ści­ja­ni­nem było argu­men­tem naj­wyż­szej wagi.

Wra­ca­jąc do cyto­wa­ne­go przy­ka­za­nia, to Jakub nazy­wa je kró­lew­skim (2:8), ponie­waż jest ono tak bar­dzo pod­kre­ślo­ne przez Chry­stu­sa — któ­ry jest Kró­lem i pra­wo­daw­cą ludu Nowe­go Przy­mie­rza — oraz całą tra­dy­cję wcze­sno­chrze­ści­jań­ską . Ono też jest naj­pew­niej­szym wyznacz­ni­kiem praw­dzi­we­go sta­nu ducho­we­go czło­wie­ka; ten kto jemu spro­sta jest praw­dzi­wie poboż­nym czło­wie­kiem; kto rani i poni­ża bliź­nie­go tego poboż­ność jest bez­u­ży­tecz­na, fał­szy­wa (1:26–27).

Zła­ma­nie całe­go Pra­wa i sta­nie się prze­stęp­cą wobec nie­go, jest jesz­cze dodat­ko­wo zobra­zo­wa­ne przez zacy­to­wa­nie w 2:11 dwóch innych przy­ka­zań, tym razem z Deka­lo­gu: ‘Nie cudzo­łóż’ i ‘Nie zabi­jaj’, któ­re doty­czą rela­cji mię­dzy­ludz­kich . Przy­ka­za­nia te w tym kon­tek­ście brzmią zbyt rady­kal­nie: co ma wspól­ne­go czy­nie­nie róż­ni­cy mię­dzy oso­ba­mi z cudzo­łó­stwem lub zabój­stwem? Jakub nie­przy­pad­ko­wo dobie­ra takie przy­kła­dy, ponie­waż dla nie­go każ­dy nakaz Sło­wa ma taką samą war­tość i to chce zako­mu­ni­ko­wać swo­im czy­tel­ni­kom. Jest w tym jed­nak coś wię­cej; w 5:6 powró­ci do tego przy­ka­za­nia: pod­su­mo­wu­jąc postę­po­wa­nie boga­czy wobec bied­nych, oskar­ży ich wła­śnie o zabój­stwo! Na tym eta­pie jest to tyl­ko ostrze­że­nie, że fawo­ry­zo­wa­nie jed­nych chrze­ści­jan kosz­tem innych pro­wa­dzi do głę­bo­kich podzia­łów, spo­rów i nie­na­wi­ści, któ­rej NT nadał ran­gę zabój­stwa.

ZNACZENIE OMÓWIONYCH CYTATÓW DLA CAŁOKSZTAŁTU LISTU

Jakub wzy­wa­jąc do wyko­ny­wa­nia Sło­wa stwier­dza wyraź­nie w omó­wio­nym frag­men­cie, że Sło­wo to jest Pra­wem (1:22–25 porów­naj z 2:12). Nie ma przy tym na myśli lega­li­stycz­nych prze­pi­sów juda­izmu, ponie­waż nazy­wa je pra­wem wol­no­ści, co jest prze­ci­wień­stwem lega­li­zmu. Pra­wo o któ­rym pisze Jakub to przy­ka­za­nia ST oży­wio­ne inter­pre­ta­cją Chry­stu­sa, wśród któ­rych naj­waż­niej­sze to przy­ka­za­nie miło­ści bliź­nie­go . W tym co Jakub pisze w 2:8–13 widać remi­ni­scen­cje Jezu­so­we­go Kaza­nia na Górze. Pra­wem jest więc nauka Chry­stu­sa opar­ta na wła­ści­wym zro­zu­mie­niu Tory Sta­re­go Testa­men­tu.

Już w tym miej­scu lek­tu­ry listu czy­tel­nik nie ma złu­dzeń, że poboż­ne życie o któ­rym naucza Jakub a któ­re­go ocze­ku­je Bóg, nie może zostać ogra­ni­czo­ne do wła­ści­wych poglą­dów. Orto­dok­syj­na dok­try­na musi mieć pokry­cie w codzien­nym życiu: w tym wypad­ku we wła­ści­wych rela­cjach mię­dzy człon­ka­mi roz­war­stwio­nej spo­łecz­nie wspól­no­ty.

IMLIKACJE DLA WSPÓŁCZESNYCH CHRZEŚCIJAN

Uży­te przez Jaku­ba cyta­ty poma­ga­ją nam dostrzec naj­wyż­szą ran­gę pro­ble­mów jakie autor poru­sza. Pamię­ta­jąc jaki sto­su­nek do przy­ka­za­nia miło­ści miał Jezus, rozu­mie­my, że Jakub ostrze­ga nas przed roz­róż­nia­niem mię­dzy chrze­ści­ja­na­mi nie tyl­ko ze wzglę­du na pozy­cję finan­so­wą lub spo­łecz­ną, ale rów­nież ze wzglę­du na tra­dy­cję kościel­ną i teo­lo­gicz­ną. War­to­ścio­wa­nie ludzi poprzez te aspek­ty jest zła­ma­niem całe­go Boże­go Pra­wa, któ­re — czy zapi­sa­ne w Sta­rym, czy w Nowym Testa­men­cie pozo­sta­je wciąż aktu­al­ne dla wszyst­kich mie­nią­cych się chrze­ści­ja­na­mi.

List Jaku­ba od zawsze był w NT rów­no­waż­ni­kiem dla Paw­ło­we­go uspra­wie­dli­wie­nia wyłącz­nie z wia­ry. Dzi­siaj tak­że chro­ni nas przed zado­wa­la­niem się orto­dok­syj­nym wyzna­niem wia­ry przy jed­no­cze­snym zanie­dby­wa­niu rela­cji mię­dzy­ludz­kich. Wzy­wa nas do wyko­ny­wa­nia kró­lew­skie­go przy­ka­za­nia, aby oka­zu­jąc miło­sier­dzie same­mu miło­sier­dzia dostą­pić.